Systematyka

Klasa: Okrytonasienne
Klasa: Rosopsida
Rząd: Goździkowce
Rodzina: Komosowate
Rodzaj: Burak

Nazwy

Łacińska: Beta vulgaris
Angielska: Common beet, Garden beet
Niemiecka:Mangold, Rübe, Rote Rübe, Rote Bete, Salatrübe
Polskie nazwy:boćwina, boćwinka, burak czerwony, burak ćwikłowy, burak ćwikły, burak dziki, burak liściowy czerwony, cwik, cwikly, ćwik

Obecnie burak to trochę zapomniane warzywo o bardzo wielu cennych składnikach odżywczych i wielu właściwościach leczniczych. Burak zwyczajny należy do tej samej rodziny co boćwinka i szpinak.Warzywo to

Morfologia

• Roślina przeważnie jednoroczna, choć można spotkać odmiany dwuletnie i byliny
• Posiada korzeń spichrzowy o ciemnoczerwonej barwie
• Liście dolne duże, jajowate o falowanych brzegach, natomiast liście łodygowe podłużne lub lancetowate.
•  Kwiaty zazwyczaj wytwarza w drugim roku uprawy, zebrane w dość duże wiechy
• Owoc to suchy jednonasienny zrośnięty w tzw. kłębek z pękającym wieczkiem

Występowanie

Na Bliskim Wschodzie możemy nadal spotkać dzikie odmiany buraka, które mają cieńszy korzeń i bardziej zdrewniały.

Odmiany

Niektóre odmiany mogą dorastać nawet do 2 metrów. Korzenie buraków mają różny kolor i kształt korzenia. Spośród wielu odmian buraka najbardziej znane i rozpowszechnione są 4 odmiany:

• burak ćwikłowy o grubym, mięsistym korzeniu, ciemnoczerwonej barwy z liśćmi o ogonkach i nerwach liściowych w kolorze czerwonym. Jest uprawiany jako warzywo
• burak cukrowy o grubym korzeniu koloru żółtego, wykorzystywany w przemyśle cukrowniczym
• burak pastewny- uprawiany na paszę dla zwierząt
• burak liściowy- zwany boćwinką- uprawiany sezonowo jako warzywo ze smacznymi liśćmi.

Uprawa

Warzywo to nie ma zbyt wielkich wymagań jeżeli chodzi o uprawę, dlatego jest powszechnie uprawiane w przydomowych ogródkach. Najlepiej rośnie na glebach próchniczych, dobrze nawodnionych, zasobnych w składniki pokarmowe. Upraw buraka nie powinno się nawozić nawozami azotowymi. Buraki uprawia się z bezpośredniego wsiewu do gruntu. Burak stanowi w uprawie doskonały przedplon dla roślin następczych w zmianowaniu upraw.

Obecnie buraki są powszechnie uprawiane w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce uprawa buraków zajmuje ok. 300 tyś ha, co stanowi 3 miejsce w Europie pod względem wielkości areału uprawy.

Surowiec

W lecznictwie wykorzystywany jest korzeń buraka ćwikłowego.

Zbiór

Warzywa do przechowywania zbiera się najczęściej we wrześniu i październiku.

Korzenie można przechowywać umieszczając je w kopcach z piachu.

Zastosowanie w kuchni

Burak jest bardzo cenionym warzywem. Potrawy z buraka są lekkostrawne, pobudzają apetyt i działają odświeżająco. Warzywo można spożywać na surowo, gotowane czy pieczone. Idealnie nadaje się do sałatek i surówek. Tarty burak z chrzanem spożywany z potrawami mięsnymi i ciężkostrawnymi poprawa ich trawienie.

Buraki zapewne wszystkim kojarzą się z popularną zupą- barszczem.

Historia

Właściwości lecznicze buraka były znane już 4000 lat temu w Babilonie, gdzie w 722 r. p.n.e. warzywo to było uprawiane w ogródkach Meodaka pod nazwą selqu. Około 400 p.n.e. burak trafiło do Grecji, a 200 lat później dotarł także do Rzymu.

W średniowieczu burak zyskał uznanie we Francji i Italii, a jego uprawa rozszerzała się w Europie, by w XII warzywo dotarło do Niemiec. Rozwój nauki przyczynił się do dokładniejszego poznania roślin uprawnych. W 1583 r. opisano w sposób naukowy kilka ówcześnie znanych gatunków buraka, a niespełna 200 lat później Karol Lineusz opisał wszystkie gatunki i podgatunki buraka oraz nadał im łacińskie nazwy, które obowiązują do dziś.

W 1747 r. odkryto w burakach sacharozę, co znacząco wpłynęło na wykorzystanie tego warzywa jako surowca do otrzymywania cukru. Pozyskiwanie cukru z buraków cukrowych zawdzięczamy Napoleonowi. Kiedy Brytyjczycy zablokowali Francji dostęp do trzciny cukrowej z Indii. Wówczas cesarz Francuski zainteresował się otrzymywaniem cukru z buraków i wydał dekret na mocy którego w Francji zaczęto produkować cukier z tego właśnie warzywa. A pierwsza kampania cukrownicza miała miejsce na Śląsku w 1802r.

Zastosowanie

• Burak to głównie roślina uprawna. Często wykorzystywana jako warzywo, choć znaczna część upraw buraka, głównie odmian pastewnych, jest przeznaczona na pasze dla zwierząt.
• Odmiany cukrowe buraka stanowią surowiec dla przemysłu cukrowniczego.
• Półprodukty pozyskiwane z przemysłu cukrowniczego jak melasa i betanina stanowią surowiec chętnie wykorzystywany przez przemysł farmaceutyczny oraz spożywczy.
•  Z  buraka ćwikłowego pozyskuje się betalaniny, które mają zastosowanie jako naturalne barwniki do żywności. Wykorzystuje się je do barwienia jogurtów, galaretek czy serków.

Składniki mineralne

Buraki są najbogatszym źródłem glutaminy oraz azotanów. Zawierają także śladowe ilości D-aminokwasów oraz kwasów α-aminowych. Ponadto w korzeniu znajdziemy:

• Betacyjaniny: betalanina, betanina, betacyjanida
• Białka
• Cukry proste: glukoza, fruktoza
• Cukry złożone: sacharoza
• Antocyjaniny
• Flawonoidy: rutozyd, glikozyd kwerecytyny, kwerecytyna, kampferol
• Związki fenolowe: chlorogenowy, kawowy, p-kumarynowy, ferulowy
• Kwasy organiczne: szczawiowy, jabłkowy, cytrynowy
• Witaminy: C, A, z gr. B, niacyna, kwas foliowy, luteina, zeoksantyna
• Sole mineralne: wapnia, kobaltu, magnezu, żelaza, potasu, sodu, rubidu, cezu, krzemu, fosforu

Liście buraka zawierają:

• Witamin: A i K
• Minerały: wapnia, żelaza, krzemu, miedzi, siarki, chloru.

DZIAŁANIE LECZNICZE

Układ pokarmowy

W medycynie ludowej odwar z buraka podawano przy chorobach jelit i żołądka, a szczególnie przy nadkwasocie. Dzięki sporej zawartości substancji pektynowych buraki ułatwiają trawienie oraz hamują procesy gnilne w jelitach, wspomagają ich pracę oraz oczyszczają je. Dodatkowo buraki wspomagają pracę woreczka żółciowego.
Czerwony barszcz jest dobrym środkiem na zgagę, nadkwasotę czy „pieczenie w dołku”. Buraki obniżają poziom cukru we krwi, a także zapobiegają rakowi jelit czy żołądka.
Wprowadzenie do swojej diety buraków pomaga w walce z nadwagą i otyłością. Co ważne buraki hamują apetyt na słodycze.

Spożywanie surowych buraków ma dobroczynny wpływ w przypadku zapalenia żołądka, wrzodów żołądka oraz hemoroidów.

Układ krwionośny

Sok z buraka podawany z miodem jest znanym lekarstwem na nadciśnienie. Substancje pektynowe obecne w buraku pomagają obniżyć poziom cholesterolu, a tym samym zapobiegają chorobom miażdżycowym.
Obecne w burakach związki azotowe pomagają rozszerzyć naczynia krwionośne, dzięki czemu zapobiegają zawałom i zatorom.
Zawarte w buraku witaminy z gr. B pomagają w produkcji czerwonych i białych krwinek, co sprawia, że warzywo to jest doskonałym lekiem na anemię.

Układ wydalniczy

Czerwone warzywo ma silne właściwości detoksykacyjne. Pomaga w wydalaniu kwasu moczowego z organizmu, wspomaga pracę wątroby, dzięki dużej zawartości pektyn pomaga usunąć z organizmy metale ciężkie. W medycynie ludowej buraki były wykorzystywane w leczeniu skazy moczanowej.

Układ oddechowy

Buraki są pomocne w leczeniu anginy, grypy oraz przeziębień. Dzięki działaniu wykrztuśnemu pomagają przy kaszlu. Wspomagają naszą odporność.

Układ nerwowy

Poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych buraki pomagają dostarczyć większą ilość krwi do mózgu, a tym samym zapobiegają demencji starczej czy chorobie Alzheimera.
Związki z grupy karotenoidów zawarte w buraku, poprawiają wzrok, należy jednak pamiętać, że po ugotowaniu burak traci większość z tych związków.

Regularne picie soku z buraka pomaga uporać się ze zmęczeniem, niepokojem, rozdrażnieniem czy bezsennością.

Układ rozrodczy

Już w starożytności buraki były uważane za afrodyzjak. Dzięki dużej zawartości boru wpływają one na produkcję hormonów odpowiedzialnych za popęd seksualny i libido.

Buraki regulują cykl miesiączkowy u kobiet oraz powinny być spożywane przez kobiety w ciąży, ponieważ dostarczają porcję dziennego zapotrzebowania na kwas foliowy, który jest niezbędnym składnikiem w rozwoju płodu. Ponadto buraki wspomagają leczenie niepłodności, dzięki zawartym związkom mogą wpływać na hormony płciowe. Buraki łagodzą dolegliwości związane z menopauzą. Wzmacniają serce, zmniejszają ciśnienie krwi, czy łagodzą uderzenia gorąca, a także są pomocne przy powracających migrenach.

Układ kostno-ruchowy

To drogocenne warzywo poprawia pracę naszych mięśni oraz zwiększa ich wytrzymałość.
Kwas szczawiowy obecny w burakach wiąże nieorganiczne związki wapnia, które są uważana za przyczynę wielu chorób przewlekłych. A więc jedząc buraki możemy zapobiec zapaleniu stawów, zwapnieniu kamieni nerkowych czy żylakom. Spożywanie buraków pomaga zapobiec osteoporozie.

Buraki powinny być składnikiem diety dla sportowców, ponieważ szybko dostarczają energii, powodują, że wolniej się męczymy. Warzywo to pomaga pozbyć się w szybki sposób zakwasów, zapobiegają także drętwieniu kończyn.

Skóra

Regularne spożywanie buraków chroni naszą skórę przed nadmiernym starzeniem i zmarszczkami. Dodatkowo likopen obecny w burakach poprawia elastyczność skóry oraz chronią ją przed poparzeniem słonecznym.
Sok z buraków pomaga wyeliminować swędzenie głowy, jej suchość, łupież, a nawet łuszczycę. Dodatkowo karotenoidy poprawiają jakość włosów, zwiększają ich grubość oraz nadając im połysku.
Sok z buraków jest pomocny na trądzik oraz czyraki. A stosowanie soku z buraków na skórę pozwoli utrzymać ją nawilżoną i elastyczną. Od wieków warzywo to było wykorzystywane w leczeniu owrzodzeń.

Działanie dodatkowe

Buraki mają silne właściwości zasadotwórcze, dzięki czemu odkwaszają nasz organizm.
Dzięki zawartości antocyjanów buraki są pomocne w profilaktyce chorób nowotworowych oraz innych chorób cywilizacyjnych. Są skuteczne przy leczeniu białaczki. Warzywo to zapobiega rozwojowi komórek rakowych. Niemieccy naukowcy stwierdzili, że spożywanie buraków może być alternatywnym leczeniem raka. Udokumentowano poprawę zdrowia u ludzi cierpiących na raka skóry, sutka, płuc, gruczołu krokowego czy jądra.

Barwnik nadający kolor czerwony burakom sprawia, że buraki posiadają właściwości przeciwzapalne i przeciwgrzybicze. Znane jest także zastosowanie buraka na ból zębów.
Zawarte w soku z buraków związki fenolowe zapobiegają uszkodzeniom komórek oraz struktury DNA, a także powstawaniu wolnych rodników w naszym organizmie.

W medycynie naturalnej buraki są wykorzystywane w leczeniu takich chorób jak gruźlica, grypa, choroby wątroby czy nerwice.

Przeciwwskazania

Spożywania buraków powinny unikać osoby cierpiące na choroby nerek, dróg żółciowych oraz takie, które miały problem z kamieniami nerkowymi.
Buraków w większej ilości nie poleca się cukrzykom, ze względu na możliwość gwałtownego skoku poziomu cukru we krwi.
Osoby z niskim ciśnieniem także powinny uważać jeżeli spożywają buraki w ciągu dnia. Buraki obniżają ciśnienie, więc u osób z niskim ciśnieniem mogą powodować nadmierną senność.

Działanie niepożądane

• Nadmierne spożywanie buraków może powodować zabarwienie moczu i stolca na czerwono, jeżeli zabarwienie nie jest zbyt intensywne to nie jest to poważny problem.
• Nadmiar soku z buraka, ponieważ jest bardzo mocny, może powodować rozstrój żołądka, biegunki. Dlatego należy pamiętać, by zawsze spożywać rozcieńczony sok z buraków.
• Czasami 1-2 szklanki czystego soku z buraków może spowodować gwałtowny spadek ciśnienia krwi, co może się objawiać osłabieniem czy zawrotami głowy.
• Małe dzieci powinny spożywać ograniczone ilości buraków, ponieważ warzywo to gromadzi duże ilości azotanów. Azotany te przekształcają się w nitrozoaminy, które mogą powodować chorobę zwaną methemoglobinę objawiającą się niebieskim odcieniem skóry.
• U osób bardzo wrażliwych buraki mogą czasami powodować reakcję alergiczną, objawiająca się gorączką, dreszczami, wysypką czy uczuciem swędzenia.

PREPARATY LECZNICZE

1. Sok ze świeżych buraków

• 2 buraki
• 3-4 jabłka

Wycisnąć sok ze świeżych buraków oraz jabłek. W przypadku zbyt intensywnego smaku można rozcieńczyć wodą.

Sok z buraków ma właściwości oczyszczające krew, pomaga wydalić z organizmu kwas moczowy. Dodatkowo sok ten pobudza krążenie oraz przemianę materii.

2. Napój z buraka

• 0,5 kg buraków
• Miód
• Sok z cytryny

Z buraków wycisnąć sok i zmieszać go w stosunku 1:1 z miodem. Do smaku dodać sok z cytryny.

Tak przygotowany napój jest wskazany dla rekonwalescentów, osób osłabionych, cierpiących na anemię. Dodatkowo pomaga przy nadciśnieniu.

3. Sałatka z buraka

• 3 ugotowane buraki
• Cebula
• Ogórek konserwowy lub kiszony
• Sól i pieprz do smaku

Buraki zetrzeć na tarce, dodać drobno posiekaną cebulkę oraz ogórka. Doprawić do smaku solą i pieprzem.

Sałatka jest dobrym środkiem w przypadku otyłości, pomaga przy zaparciach. Działa także pomocniczo w chorobach nerek i wątroby.

4. Syrop z buraka

• 1 duży burak
• Kilka łyżek cukru

Buraka dokładnie oczyścić i wydrążyć w środku otwór. Do otworu wsypać kilka łyżek cukru. Tak przygotowanego buraka włożyć do rozgrzanego piekarnika i piec do momentu aż cały cukier się rozpuści.

Syrop z buraka ma działanie wykrztuśnie, dlatego warto go spożywać przy przeziębieniach.

5. Zapalenie sutków

• Liście buraka ćwikłowego

Liście utłuc tłuczkiem do mięsa, nałożyć na obolałe piersi, zawinąć bandażem i pozostawić tak na godzinę.

6. Na grzybicę stóp

• 1 surowy burak

Buraka zetrzeć na tarce, nałożyć na stopy, zawinąć folią i ręcznikiem. Pozostawić na 2 godziny.

Aby kuracja przyniosła efekty należy stosować ją minimum przez 2 tygodnie.

7. Kuracja antynowotworowa

• 1kg buraków

3 razy dziennie należy pić sok przygotowany z buraków. Aby kuracja była skuteczna należy ją stosować przez 2-3 miesiące w roku.

NATURALNE KOSMETYKI

1. Tonik z buraka

• Łyżka soku z marchwi
• Łyżka soku z buraka

Łyżkę soku z marchwi zmieszać z łyżką soku z buraka i nałożyć na twarz za pomocą wacika. Po 10 minutach twarz przepłukać letnią wodą.

Tonik pomoże nawilżyć skórę, poprawić jej elastyczność oraz zmniejszyć przebarwienia na skórze.

2. Maseczka na włosy

• Sok z buraka
• Łyżeczka imbiru

Sok z buraka zmieszać z imbirem i wetrzeć w skórę głowy.

Maseczka zapobiega wypadaniu włosów oraz łysieniu.

3. Naturalna farba do włosów

• Sok z buraka
• Naturalna henna

Naturalną hennę wymieszać z sokiem z buraka. Mieszanka nada piękny kasztanowy kolor włosom nie niszcząc ich. Płukanie włosów samym sokiem nada im czerwonawy odcień.