- Jabłko w wierzeniach ludowych i mitologii
Jabłka w wietrzeniach ludowych na terenie Polski
Jabłko jest ważnym elementem często spotykanym w wierzeniach ludowych. Przez lud wiejski jabłoń jest uważana za drzewo życia. W powicie Biała Podlaska wierzy się, że zerwanie jabłek z drzewa, które pierwszy raz obrodziło spowoduje, że już więcej to drzewo nie obrodzi. Z kolei na Kaszubach zostawiano zawsze kilka jabłek na jabłonce, aby w przyszłym roku był urodzaj. W Łańcucie wierzono, że gdy jabłonka zakwitnie w niewłaściwym czasie, wróży to wojnę.
Jabłko uważane jest za symbol płodności, miłości, urodzaju, obfitości i szczęścia. Stąd też często pojawia się w obrzędach weselnych oraz świątecznych. Wianek ozdobiony jabłkami, wity podczas wieczoru poprzedzającego zaślubiny przez pannę młodą i jej druhny był zawieszany na rózdze, którą podczas wesela wnoszono do izby. Następnie z rózgi zdejmowano wszystkie ozdoby i obrzucano nimi nowożeńców. Z kolei na Kujawach różdżkę weselną przyozdobioną jabłkami nazywano jabłonką, co świadczy o tym, że roślina ta ma duże znaczenie w obrzędach ślubnych.
Młodzi musieli później oczywiście zjeść jedno jabłko przed nocą poślubną. Pokarm ten miał sprawić, że doczekają się dużej liczby potomstwa oraz że będzie im sprzyjać szczęście. Owoce jabłoni wieszano również na laskach starostów weselnych – wodzirejów pilnujących porządku podczas wesela. Częstowano nimi młodą parę podczas wesela, by wzmóc ich siły witalne. Dodatkowo wedle zwyczaju, jabłka powinny leżeć na każdym weselnym stole, aby miłość trwała wiecznie. Ponadto to właśnie jabłkami zdobiono weselne pieczywo obrzędowe. O tym, że jabłko jest odgrywa ważną rolę w obrzędach weselnych, może także świadczyć to, że znajduje się w wielu pieśniach i przyśpiewkach weselnych.
Jabłka bardzo często wykorzystywano również do wróżb w czasie wigilii Bożego Narodzenia. Owocami jabłoni ozdabiano drzewka bożonarodzeniowego i stół wigilijny. Na południu Polski po wieczerzy Wigilijnej gospodarz kroił jabłko na tyle części ile osób zasiadało przy stole. Rozkrojenie ziarnka w jabłku zapowiadało, że ktoś z obecnych nie doczeka najbliższej Wigilii, lub ma umrzeć ten komu by się dostało to rozkrojone ziarenko. W Powiecie Brzesko w Wigilię Bożego Narodzenia gospodyni rozdawała każdemu jabłka, wierząc, że w ten sposób pomoże uwolnić się domownikom od bólu zębów w przyszłym roku. W niektórych regionach jedzono w czasie wieczerzy jabłka wierząc, że uchroni to przed bólem gardła.
Innym zwyczajem było dbanie o urodzaj w gospodarstwie. Aby doczekać się dobrego plonu w przyszłym roku w Wigilie obwiązywano jabłonki i inne drzewa owocowe powrósłem słomianym. Innym sposobem wywołania urodzaju było trzęsienie, bicie oraz groźba ścięcia drzewa owocowego.
W okresie bożonarodzeniowym popularne były także wróżby miłosne. Wierzono, że jeżeli dziewczyna przejdzie obok chłopaka jedząc jabłko zostanie jego żoną. Inną miłosną wróżbą, szczelnie popularną podczas Katarzynek i Andrzejek było rzucanie skórką od jabłka. Aby poznać pierwszą literę imienia przyszłej żony lub męża należało rzucić za siebie jak najdłuższą, cienko obraną skórkę i odczytać powstały znak.
Kaszubi wierzyli, że jabłka jedzone w pierwsze święto
Wielkiejnocy uchroni przed febrą. Jabłoń miała chronić nie tylko przed febrą, ale także przed tyfusem czy puchliną.
Szczególne znaczenie zwłaszcza lecznicze miały jabłka święcone w dniu św. Błażej (03.02) oraz na Matki Boskiej Zielnej. W związku z tym owoc ten nabity na patyki pojawia się również w bukietach święconych w sierpniu. Tak poświęcone jabłka zjedzone później miało chronić od bólu gardła. Ponadto do dziś jabłka wykorzystuje się do ozdabiania wieńcy dożynkowych.
Z ciekawostek dotyczących wierzeń można jeszcze wymienić. że w krakowskim dziecku kładziono gałązkę z jabłoni, aby go strachy i marzenia nie dręczyły.
Jabłka w wierzeniach jako symbol władzy
Dla wielu ludów zamieszkujących tereny Europy i Azji jabłoń była świętym drzewem kosmicznym łączącym świat podziemny, niebiański i ziemski. Wierzono w jego moc uzdrawiającą i ochronną. Jako owoc drzewa związanego z sacrum w wielu kulturach stało się symbolem władzy pochodzącej od Boga. Stąd też w całej Europie jabłko stanowiło jeden z trzech atrybutów monarchy.
Jabłka w wierzeniach- połączenie z przodkami
Jabłoń bywała uznawana za drzewo przodków, które wiązało się z życiem właściciela i jego rodziny. Gdy usychała, zwiastowało to śmierć, któregoś z członków rodziny. Zbyt wczesne kwitnienie wróżyło we wsi pogrzeb, a potem szybki ślub owdowiałego małżonka, jeszcze przed końcem żałoby. Dodatkowo u Słowian jabłka jako „siedlisko życia” wchodziły w skład posiłku spożywanego w czasie pogrzebu i na stypie. Powiedzenie „ziemia pachnie jabłkami” sugerowało zbliżającą się śmierć.
Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P.; Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fischera; Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2016, str. 164- 167
Molenda J.; Zadziwiające życie owoców od ananasa do truskawki; Bellona, Warszawa 2018, str. 90-92, 147
Toussian- Samat M.; A history of food; Blackwell Publishing Ltd., 2009, str. 558- 567
http://ambasadorzdrowia.pl/zdrowie/magia-jablek-i-jabloni/ (27.09.2024)
