Systematyka

Rodzina: Skrzypowate
Rodzaj: Skrzyp
Gatunek: Skrzyp polny

Nazwy

Łacińska: Equisatum arvense
Angielska: Filed horsetail
Niemiecka: Ackerschachtelhalm
Polskie nazwy: chrzęść, jodełka, koci ogon, krzemionka, chwoszczka, chłoszczajka, przęsłka przręślica, strzępeczka, skrzyp kartoflowy, koni ogon, koński ogon, świńskie orzechy, sosnka, kostka, jedlina polna, kostka, sprzączka koszczka, jedlinki, chwoszcz

Łacińska nazwa Equisetum jest złożona z dwóch greckich słów: equus- czyli korzeń i seta- czyli włosy tworzące koński ogon. Nawa ta nawiązuje do wyglądu wysuszonych pędów skrzypu, które zebrane w większej ilości przypominają koński ogon.
Polska nazwa skrzypu pochodzi od specyficznego skrzypienia powstałego przy pocieraniu pędów.

Francuska klasyfikacja ziół najwyższej mocy klasyfikuje skrzyp na pierwszym miejscu wśród 20 roślin posiadających nadzwyczajne właściwości.

Przypominający swoim wyglądem miotełkę skrzyp wykazuje wiele właściwości leczniczych, które zawdzięcza dużej zawartości rozpuszczalnej krzemionki. Od wieków skrzyp stosowany był jako środek hamujący krwawienia, oczyszczający organizm i poprawiający przemianę materii.

Morfologia

• Bylina dorastająca do 80 cm, o głębokim systemie korzeniowym
• Wiosną wytwarza pierwsze jasnobrązowe, soczyste, nierozgałęzione pędy, które wydają zarodniki, a następnie obumierają
• Na pędach tych znajdują się jedynie pochwy liściowe oraz zarodnioliście
• Zarodniki zebrane są w maczugowatych, żółtoczerwonych lub piaskowych kłosach znajdujących się na szczytach pędów
• W maju wytwarza drugi raz pędy tzw. asymilacyjne, które są zielone i rozgałęzione
• Łodygi tych pędów są członowane, wewnątrz puste, o chropowatej powierzchni, często z pędami bocznymi
• Na łodygach znajdują się węzły, z których w okółkach znajdują się drobne liście
• Na powierzchni łodygi znajduje się 9-13 żeberek

Występowanie

Skrzyp występuje na terenie całej Europy ( z wyjątkiem wysp śródziemnomorskich), północnej Azji, północnej Afryki oraz Ameryki Północnej .
W Polsce powszechny i traktowany jako chwast. Zazwyczaj rośnie w pobliżu zbiorników wodnych.

Odmiany

Rodzina skrzypów liczy 50 gatunków, a w Polsce występuje tylko 9 gatunków. Należy uważać, aby nie pomylić skrzypu polnego ze skrzypem błotnym (Equisetum palustre), który jest trujący.

Uprawa

Skrzyp jest bardzo inwazyjnym chwastem, odpornym na działanie herbicydów. Preferuje pełne słońce lub lekki półcień. Jest całkowicie mrozoodporny. Nie występuje na ziemiach bogatych w wapń. Roślinna może rozmnażać się przez kłącza.
W Australii sadzenie skrzypów jest całkowicie zabronione.

Surowiec

Zastosowanie w lecznictwie znajduje tylko skrzyp polny. Roślinę najczęściej stosuje się w postaci świeżego soku, wyciągów, naparów, odwarów oraz proszku. Z suszonej rośliny przygotowuje się maceraty i napary. W aptekach i sklepach zielarskich możemy kupić skrzyp w postaci suszu, ekstraktu w proszku lub płynie, herbatek bądź kapsułek.

Zbiór

Zbioru surowca dokonuje się od czerwca do września. Zbiera się pędy płonne, wybierając tylko te zdrowe, bez brązowych plam. Skrzyp zbiera się tylko podczas suchej pogody, zamoczony przy suszeniu czernieje. Surowiec suszy się w warunkach naturalnych, w miejscu zacienionym i przewiewnym. Nie należy suszyć skrzypu na słońcu, gdyż szybko ciemnieje. W suszarni skrzyp suszy się w temp. do 40°C. Jednak ten suszony w suszarniach łatwo się kruszy.

Po wysuszeniu pędy powinny zachować zielony kolor.

Zastosowanie w kuchni

Młode pączki skrzypu można spożywać jako sałatkę. W Rosji zbiera się pędy zarodnikowe skrzypu i dodaje do pierogów.

Historia

Roślina pochodzi z okresu dewońskiego. Lasy po których 350 ml lat temu wędrowały dinozaury pełne były olbrzymich skrzypów, osiągających wielkość potężnych drzew. I to właśnie te olbrzymie wówczas drzewa miały znaczący udział w tworzeniu się pokładów węgla.
Znacznie później jako kilkudziesięciocentymetrowa bylina skrzyp stanowił pokarm pierwotnych ludów, a roślinę tą odnaleziono w mogiłach kurhanowych.
Skrzyp w lecznictwie wykorzystywali zarówno starożytni Grecy i Rzymianie jak również Chińczycy. W starożytności skrzyp był znany Dioskoridesowi i Pliniuszowi, którzy opisali szczegółowo skrzyp stosowany głównie jako lek tamujący krwawienia.
Wzmianki o zielu znajdujemy w działach średniowiecznych medyków: Alberta Wielkiego, Parcelsusa i Matthiolusa. W późniejszych czasach zapomniano o wspaniałych właściwościach skrzypu. I dopiero za sprawą księdza Kneippa, który polecał ziele skrzypu jako lek na wiele dolegliwości roślina powróciła do łask ziołolecznictwa.
W lecznictwie ludowym od wieków skrzyp był stosowany jako lek przeciw krwotokom wewnętrznym oraz jako lek moczopędny.

Zastosowanie

• Liśćmi skrzypu barwiono tkaniny na jasnozielony kolor. Ziele to było także wykorzystywane do czyszczenia drewnianych i metalowych narzędzi domowych.
• Niegdyś stolarze stosowali skrzy jako środek do polerowania drewna, natomiast wiejskie kobiety pędami skrzypu szorowały sprzęt i naczynia drewniane. W Japonii do tej pory skrzyp jest najlepszym materiałem ściernym wykorzystywanym do piaskowania drewna przed jego lakierowaniem.

Składniki mineralne

Związki krzemu zawarte w skrzypie stanowią 60% połączeń mineralnych, z czego 10% to połączenia rozpuszczalne w wodzie. Ponadto skrzyp zawiera:
• Flawonoidy (ekwizetryna, izokwerecytyna, luteolina, ekwizetryna, galuteolina, apigenina)
• Karotenoidy
• Garbniki
• Żywice
• Kwasy organiczne (askorbowy, akonitowy,)
• Kwasy fenolowe (estry kwasu kawowego i protokatechowego, kwas chlorogenowy, kwas dikawoilowinowy)
• Saponina ekwizetoininowa
• Antywitamina B1
• Fitosterole (β-sitosterol, kampesterol, izofukosterol)
• Cukrowce (glukoza, fruktoza, laktoza, sacharoza, inozytol, mannitol)
• Zasady organiczne (3- metoksypirydyna)
• Saponiny (ekwizetonina), taniny
• Alkaloidy (nikotyna, palustryna)
• Witaminę C
• Kwasy tłuszczowe
• Sole (krzem, glin, magnez, potas, wapń, żelazo, mangan, kobalt)

DZIAŁANIE LECZNICZE

Układ pokarmowy
Wyciągi wodne ze skrzypu zawierają łatwo przyswajalną krzemionkę, która poprawia przemianę materii. Ziele skrzypu usprawnia działanie wątroby dzięki zdolności wiązania toksyn zgromadzonych w organizmie. Skrzyp bywa stosowany przy krwawieniach owrzodzeń okrężnicy i żołądka lub dwunastnicy. Często jest także składnikiem herbatek stosowanych przy odchudzaniu.

Układ krwionośny
Skrzyp korzystnie wpływa na stan naczyń krwionośnych. Pobudza tworzenie czerwonych krwinek oraz produkcję hemoglobiny. Zawarty w skrzypie krzem wpływa na poprawę przepuszczalności i elastyczności ścian naczyń krwionośnych oraz utrudnia odkładanie się w nich tłuszczów. Ziele skrzypu ma właściwości przeciwkrwotoczne. Pomocniczo skrzyp jest stosowany w miażdżycy.

Układ wydalniczy
Roślina działa dobroczynnie na układ moczowy. Zwiększa ilość wydalanego moczu, a wraz z nim ilość wydalanych chlorków. Ziele jest cenione w słabszych infekcjach układu moczowego. Skrzyp jest także stosowany w przypadku nietrzymania moczu i nocnego moczenia się u dzieci. Jest to środek stosowany pomocniczo w leczeniu skazy moczanowej oraz przy zatrzymaniu płynów i elektrolitów w organizmie. Skrzyp jest rośliną odtruwającą, która oczyszcza krew, usuwa złogi. Wiąże toksyny skumulowane w organizmie i pomaga w ich wydalaniu.

Układ oddechowy
W medycynie ludowej skrzyp był stosowany w leczeniu gruźlicy i jak donoszą badania zastosowanie to jest uzasadnione, ponieważ krzem bierze udział w zwapnianiu ognisk gruźliczych, szczególnie w płucach.

Układ rozrodczy
Ziele skrzypu korzystnie wpływa na gruczoł prostaty u mężczyzn. Często poleca się picie herbatek ze skrzypu przy pierwszych objawach przyrostu prostaty.
Niekiedy bywa stosowany w nadmiernych krwawieniach miesiączkowych, krwotokach macicznych, krwawieniach żylaków z odbytu.

Układ kostno-ruchowy
Skrzyp od dawna uważa się za doskonały środek wspomagający oczyszczanie organizmu ze zbędnych substancji, dlatego często leczony się nim artretyzm. Roślina wspomaga leczenie schorzeń zwyrodnieniowych układu ruchu. Często ziele stosuje się jako środek pomocniczy w gośćcu. Ponadto krzem zawarty w skrzypie odgrywa ważną rolę w procesie mineralizacji kości, zapobiegając ich odwapnieniu. Wspomaga także uzupełnianie ubytków masy kostnej.

Skóra
Roślina ta znalazła zastosowanie w leczeniu skóry. Krzem zawarty w skrzypie poprawia kondycję skóry, włosów oraz paznokci. Związki krzemu są czynnikiem utrzymującym odpowiednią elastyczność i odporność naskórka, tkanki łącznej oraz błon śluzowych. W lecznictwie ludowym stosuje się gorące okłady ze skrzypu w celu zatrzymania krwawienia oraz przyspieszenia regeneracji wolno gojących się ran, a także uszkodzonej tkanki łącznej. Skrzyp jest stosowany również w leczeniu problemów skórnych wywołanych nagromadzeniem się szkodliwych metabolitów we krwi.

Działanie dodatkowe
Ziele skrzypu pomaga w niektórych zaburzeniach metabolicznych, w okresie pooperacyjnym.
Ponadto wpływa korzystnie na gospodarkę hormonalną u ludzi starszych oraz poprawia przyswajalność wapnia z pokarmów, zwłaszcza u osób z zaburzeniami resorpcji tego pierwiastka.

W formie płukanek zwalcza afty.

Jest także stosowany przy krwawieniach z nosa i płuc.
Cyganie leczyli skrzypem padaczkę

Zastosowanie w homeopatii

W homeopatii stosuje się olejek ze świeżego skrzypu zebranego późnym latem.

Działanie uboczne

Przy długim stosowaniu skrzypu występuje niedobór witaminy B1.

Przeciwwskazania

• Niedobory witaminy B1.
• Choroby serca
• Choroby nerek

Ciekawostki

W badaniach przeprowadzonych na szczurach określono, że skrzyp ma na te zwierzęta działanie uspokajające i przeciwdrgawkowe.

PREPARATY LECZNICZE

1. Odwar z ziela
• 2 łyżki ziela
• 2 szklanki wrzątku

Ziele skrzypu zalać 2 szklankami ciepłej wody, gotować na małym ogniu przez 10 minut, następnie przecedzić i przelać do termosu.

Dawkowanie
Pić ½- 2/3 szklanki 2 -4 razy dziennie między posiłkami na poprawę przemiany materii oraz na wydalanie złogów z moczem. Odwar jest także pomocny w początkach kamicy moczanowej, gośćcu, miażdżycy. Również w chorobach skórnych wywołanych nagromadzeniem się szkodliwych metabolitów we krwi. Odwar jest doskonałym źródłem łatwo przyswajalnego krzemu, który jest niezbędny szczególnie u osób starszych. Zewnętrznie odwar ze skrzypu stosuje się do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych. Zewnętrznie stosowany w przypadku trudno gojących się uszkodzeń skóry, owrzodzeń oraz do łagodzenia stanów zapalnych spojówki oka.

2. Napar ze skrzypu
• 1 łyżka ziela skrzypu
• Szklanka wody

Ziele skrzypu zalać wrzącą wodą i odstawić pod przykryciem na 15 minut.

Dawkowanie
Pić 3 razy dziennie w dolegliwościach nietrzymania moczu i nocnym moczeniu. Także w pierwszych objawach przerostu gruczołu prostaty. Pomocniczo także w leczeniu hemoroidów i schorzeń moczowo- płciowych oraz jako środek przyspieszający gojenie ran.

3. Sok ze skrzypu
Ziele skrzypu rozdrobnić i przepuścić przez maszynkę lub sokowirówkę. Pić po 1 łyżce soku 2 razy dzienne dla poprawy przemiany materii.

4. Herbatka ze skrzypu
• 2 łyżki suszonego ziela skrzypu
• Szklanka wrzątku

Suszone ziele skrzypu zalać wrzątkiem i zostawić pod przykryciem na 15 minut.

Dawkowanie
Herbatkę pić 3 razy dziennie. Herbatka pomaga pozbyć się nadmiernej potliwości stóp. Jest to także dobry środek dla osób z cerą naczyniową. Krzem zawarty w naparze ze skrzypu wzmacnia naczynka oraz zmniejsza ryzyko ich pękania. Herbatka dzięki działaniu moczopędnemu zmniejsza opuchlizny kończyn. Zewnętrznie napar ze skrzypu stosowany jest do płukania włosów, by wzmocnić cebulki włosowe, zapobiec nadmiernemu wypadaniu oraz przetłuszczaniu się włosów. Napar można także stosować do kąpieli ziołowych, szczególnie polecanych przy stanach zapalnych skóry.

5. Nalewka ze skrzypu
• 50 g suszonego ziela
• 250 ml spirytusu

Rozdrobnione ziele skrzypu zalać spirytusem i odstawić na tydzień. Pić 1-2 razy dziennie po 20 -30 kropli na kieliszek wódki w różnego rodzaju krwawieniach.

6. Macerat ze skrzypu
• 2-4 g suszonego skrzypu
• 200 ml zimnej wody

Susz zalać zimną wodą i odstawić na 12 godzin.

Dawkowanie
Pić 2 razy dzienne w dolegliwościach opisanych dla naparu.

7. Herbatka antyrakowa
• 2 łyżki huby brzozowej
• 2 łyżki ziela skrzypu palonego
• 0,75 l wody

Hubę brzozową oraz skrzyp gotować w wodzie przez 15-20 minut i popijać w ciągu dnia.

8. Herbatka przy chorobach nerek i pęcherza
• 10 części ziela skrzypu
• 20 części liści brzozy
• 10 części ziela krwawnika
• 10 części korzenia lukrecji
• 10 części nawłoci pospolitej
• 0,5 l wody

Zioła wymieszać i przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku. 2 łyżki ziół gotować w wodzie przez 15 minut i odstawić do naciągnięcia. Pić 3 razy dziennie małymi porcjami.

9. Odwar przy kamicy fosforanowej i węglowej
• 30 części ziela skrzypu
• 30 części palonego ziela bratka
• 25 części ziela dziurawca
• 25 części ziela rdestu ptasiego

Zioła wymieszać i przechowywać w szczelnym pojemniku. 1 łyżkę ziela gotować w szklance wody przez 15 minut. Pić 3 razy dziennie.

10. Okłady ze skrzypu
• 5 łyżek suszonego ziela
• 1 l wody

Ziele gotować w wodzie, na małym ogniu przez 30 minut. Przecedzonym odwarem należy namoczyć sterylną gazę i przyłożyć na ranę. Okłady zmieniać 3-4 razy dziennie.

11. Na uporczywy kaszel
• 2 łyżki ziela skrzypu
• 1 łyżka korzenia ślazu
• 0,5 l wody

Ziele skrzypu gotować w wodzie na małym ogniu przez 30 minut. Dodać łyżkę korzenia ślazu i gotować jeszcze kilka minut, a następnie odstawić do naciągnięcia. Odwar należy popijać małymi porcjami w ciągu dnia, a kuracja powinna trwać 2 tygodnie.

12. Kąpiel ze skrzypem
• 100 g ziela skrzypu
• 1 l wody

Skrzyp zalać gorącą wodą i odstawić na godzinę. Wyciąg dodać do kąpieli, która pomaga w dolegliwościach reumatycznych i odmrożeniach.

13. Płukanka na łupież
• Ziele skrzypu
• Korzeń mydlnicy
• Korzeń łopianu
• Liść pokrzywy
• 1 l wody

Zioła wymieszać w równych ilościach i umieścić w szczelnie zamkniętym pojemniku. 2 garście ziół gotować w wodzie 30 minut. Wystudzonym odwarem płukać głowę po dokładnym umyciu.

NATURALNE KOSMETYKI

Dzięki poprawie elastyczności skóry, skrzyp opóźnia procesy starzenia się skóry, utrzymuje właściwy poziom kolagenu i tkanki łącznej. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym i uszczelniającym naczynia krwionośne skrzyp jest stosowany w pielęgnacji skóry dojrzałej i naczynkowej. Ziele zwiększa zdolność skóry do zatrzymywania wilgoci.

1. Tonik zapobiegający rozszerzaniu się naczyń krwionośnych
• 2 łyżki ziela
• Szklanka wody

Ziele skrzypu zalać szklanką wrzątku. Po przestudzeniu wacikiem wklepywać w umytą skórę napar uwzględniając miejsca gdzie szczególnie występują rozszerzone naczynka.

2. Na łamliwe paznokcie
• 2 łyżki suszonych ziół
• Szklanka wody
• Oliwa z oliwek extra virgin
• Sok z cytryny

Skrzyp zalać wrzącą wodą i pozostawić do schłodzenia. Moczyć paznokcie w naparze przez 20 minut. Następnie osuszyć paznokcie i nakłożyć na nie mieszaninę równych ilości oliwy i soku z cytryny. Na dłonie założyć bawełniane rękawiczki i pozostawić najlepiej na noc. Kurację należy stosować kilka razy w tygodniu.