- Burak zwyczajny- właściwości i zastosowanie
Burak zwyczajny- systematyka
Rząd: Goździkowce
Rodzina: Komosowate
Rodzaj: Burak
Nazewnictwo
Łacińska: Beta vulgaris
Angielska: Common beet, Garden beet
Niemiecka: Mangold, Rübe, Rote Rübe, Rote Bete, Salatrübe
Polskie nazwy: boćwina, boćwinka, burak czerwony, burak ćwikłowy, burak ćwikły, burak dziki, burak liściowy czerwony, cwik, cwikly, ćwik
Burak zwyczajny- występowanie
Wszystkie formy uprawne buraka pochodzą od jednego gatunku i przypuszcza się, że przodkiem buraka zwyczajnego jest burak morski (Beta Maritima), który rośnie dziko w rejonie Morza Śródziemnego.
Burak- odmiany
Niektóre odmiany mogą dorastać nawet do 2 metrów. Na Bliskim Wschodzie możemy nadal spotkać dzikie odmiany buraka, które mają cieńszy i bardziej zdrewniały korzeń.
Korzenie buraków mają różny kolor i kształt korzenia.
Spośród wielu odmian buraka najbardziej znane i rozpowszechnione są 4 odmiany:
- burak ćwikłowy o grubym, mięsistym korzeniu, ciemnoczerwonej barwy z liśćmi o ogonkach i nerwach liściowych w kolorze czerwonym. Jest uprawiany jako warzywo
- burak cukrowy o grubym korzeniu koloru żółtego, wykorzystywany w przemyśle cukrowniczym
- burak pastewny– uprawiany na paszę dla zwierząt
- burak liściowy– zwany boćwinką- uprawiany sezonowo jako warzywo ze smacznymi liśćmi.
Burak zwyczajny- surowiec
W lecznictwie i w kuchni wykorzystywany jest korzeń buraka ćwikłowego. Jako środek leczniczy stosuje się sok z buraków oraz sok z kiszonych buraków.
Trochę historii
Właściwości lecznicze buraka były znane już 4000 lat temu w Babilonie, gdzie w 722 r. p. n. e. warzywo to było uprawiane w ogródkach Meodaka pod nazwą selqu. Liście buraka był na tych terenach wykorzystywane jako środek leczniczy. Około 400 p. n. e. burak trafiło do Grecji, a 200 lat później także do Rzymu. Starożytni uważali buraki za afrodyzjak.
Dioskurydes zalecał buraki na oczyszczanie głowy i w leczeniu bólu ucha. Zalecał spożywanie buraków aby zwiększyć metabolizm tłuszczów.
W średniowieczu burak zyskał uznanie we Francji i Italii, a jego uprawa rozszerzała się w Europie. W XII warzywo dotarło do Niemiec.
W 1583 r. opisano w sposób naukowy kilka ówcześnie znanych gatunków buraka, a niespełna 200 lat później Karol Lineusz opisał wszystkie gatunki i podgatunki buraka oraz nadał im łacińskie nazwy, które obowiązują do dziś. W 1747 r. odkryto w burakach sacharozę, co znacząco wpłynęło na wykorzystanie tego warzywa jako surowca do otrzymywania cukru. Pozyskiwanie cukru z buraków cukrowych zawdzięczamy Napoleonowi. Kiedy Brytyjczycy zablokowali Francji dostęp do trzciny cukrowej z Indii. Wówczas cesarz Francuski zainteresował się otrzymywaniem cukru z buraków i wydał dekret, na mocy którego w Francji zaczęto produkować cukier z tego właśnie surowca. We Francji w 1827r. funkcjonowało 100 fabryk produkujących cukier z buraków, z których wyprodukowano 3000 t cukru. W Polsce pierwsza kampania cukrownicza miała miejsce na Śląsku w 1802r.
Burak zwyczajny w medycynie ludowej
W medycynie ludowej buraki uważa się za środek korzystnie wpływający na wątrobę. Zaleca się częste picie soku z kiszonych buraków, aby wzmocnić i uzdrowić wątrobę. Burakiem leczono anemię, bladość cery, serce wątrobę, choroby nerwowe i krążenie. Pokrojone w talarki buraki przykładano do skroni, aby leczyć katar. W medycynie naturalnej buraki są wykorzystywane w leczeniu takich chorób jak gruźlica, grypa, choroby wątroby czy nerwice.
Burak zwyczajny w wierzeniach ludowych
Buraki symbolizują miłość, zdrowie i witalność. Wierzono także, że buraki pomagają cieszyć się pięknem życia, otwierają na urodę świata i dodają sił witalnych.
Sok z korzenia był wykorzystywany w rytuałach miłosnych- aby wzmocnić uczucie drugiej osoby należało wypić z nią naprzemiennie sok z jednego naczynia.
Burak zwyczajny- zastosowanie
- Burak to głównie roślina uprawna. Często wykorzystywana jako warzywo, choć znaczna część upraw buraka, głównie odmian pastewnych, jest przeznaczona na pasze dla zwierząt.
- Odmiany cukrowe buraka stanowią surowiec dla przemysłu cukrowniczego.
- Półprodukty pozyskiwane z przemysłu cukrowniczego jak melasa i betanina stanowią surowiec chętnie wykorzystywany przez przemysł farmaceutyczny oraz spożywczy.
- Z buraka ćwikłowego pozyskuje się betalaniny, które mają zastosowanie jako naturalne barwniki do żywności. Wykorzystuje się je do barwienia jogurtów, galaretek czy serków
Burak zwyczajny- wartość odżywcza
Buraki są najbogatszym źródłem glutaminy oraz azotanów. Zawierają także śladowe ilości D-aminokwasów oraz kwasów α-aminowych. Za piękny czerwony kolor buraka odpowiadają barwniki- betacyjanidyny i antocyjany. Korzeń buraka to źródło flawonoidów (rutozydu, kwerecytyny, kemferolu), związków fenolowych ( kwas chlorogenowy, kwas kawowy). Buraki dostarczają do organizmu większość witamin oraz sole mineralne: wapń, kobalt, magnez, żelazo, mangan, rubid, cez, krzem.
Z kolei liście buraka zawierają witamin: A, C i K oraz sole: wapnia, żelaza, miedzi, siarki i chloru. Spożywając liście buraka warto mieć na uwadze, że są one także bogate w szczawiany.
BURAK ZWYCZAJNY DZIAŁANIE LECZNICZE
Buraki to popularne warzywo, które jest składnikiem wielu sałatek. Do swojej diety warto również włączyć je w wersji kiszonej. Buraki powinny być składnikiem diety dla sportowców, ponieważ szybko dostarczają energii, powodują, że wolniej się męczymy. Warzywo to pomaga pozbyć się w szybki sposób zakwasów, zapobiegają także drętwieniu kończyn.
Ponadto buraki:
- Podaje się w chorobach jelit i żołądka
- Są pomocne przy nadkwasocie
- Hamują procesy gnilne w jelitach i wspomagają ich pracę
- Wspomagają pracę woreczka żółciowego
- Delikatnie obniżają poziom cukru we krwi oraz zmniejszają apetyt na słodkie
- Działają zasadotwórczo, dzięki czemu odkwaszają organizm
- Obniżają poziom cholesterolu we krwi
- Obecne w burakach związki azotowe pomagają rozszerzyć naczynia krwionośne, dzięki czemu zapobiegają zawałom i zatorom
- Zmniejszają kruchość naczyń krwionośnych
- Poprawiają i normalizują parametry krwi, pomagają w produkcji czerwonych i białych krwinek
- Wspomagają organizm w procesach oczyszczania z toksyn, pomagają w wydalaniu kwasu moczowego z organizmu, a dzięki dużej zawartości pektyn pomaga usunąć z organizmu metale ciężkie
- Są pomocne w leczeniu anginy, grypy oraz przeziębień
- Dzięki działaniu wykrztuśnemu pomagają przy kaszlu
- Wspomagają odporność
- Zwiększają przepływ krwi do mózgu
- Regulują cykl miesiączkowy u kobiet
- Są zalecane kobietom w ciąży, ponieważ dostarczają porcję dziennego zapotrzebowania na kwas foliowy, który jest niezbędnym składnikiem w rozwoju płodu
- Wspomagają leczenie niepłodności, dzięki zawartym związkom mogą wpływać na hormony płciowe
- Łagodzą dolegliwości związane z menopauzą- wzmacniają serce, zmniejszają ciśnienie krwi, czy łagodzą uderzenia gorąca, a także są pomocne przy powracających migrenach
- Mają znaczenie w profilaktyce osteoporozy
- Chronią skórę przed nadmiernym starzeniem i zmarszczkami, poprawiają jej elastyczność oraz chronią przed poparzeniem słonecznym
- Wykazują właściwości przeciwzapalne i przeciwgrzybicze
- Chronią przed szkodliwym działaniem promieniowania Roentgena oraz przed promieniowaniem radioaktywnym
Burak zwyczajny- działanie niepożądane
- Nadmierne spożywanie buraków może powodować zabarwienie moczu i stolca na czerwono, jeżeli zabarwienie nie jest zbyt intensywne to nie jest to poważny problem.
- Nadmiar soku z buraka, może powodować rozstrój żołądka, biegunki. Dlatego należy pamiętać, by zawsze spożywać rozcieńczony sok z buraków.
- Czasami 1-2 szklanki czystego soku z buraków może spowodować gwałtowny spadek ciśnienia krwi, co może się objawiać osłabieniem czy zawrotami głowy.
- U osób bardzo wrażliwych buraki mogą czasami powodować reakcję alergiczną, objawiająca się gorączką, dreszczami, wysypką czy uczuciem swędzenia.
Burak zwyczajny- przeciwwskazania
- Spożywania buraków powinny unikać osoby cierpiące na choroby nerek, dróg żółciowych oraz takie, które miały problem z kamieniami nerkowymi.
- Buraków w większej ilości nie poleca się cukrzykom, ze względu na możliwość gwałtownego skoku poziomu cukru we krwi.
- Osoby z niskim ciśnieniem także powinny uważać, jeżeli spożywają buraki w ciągu dnia. Buraki obniżają ciśnienie, więc u osób z niskim ciśnieniem mogą powodować nadmierną senność.
- Małe dzieci powinny spożywać ograniczone ilości buraków, ponieważ warzywo to gromadzi duże ilości azotanów. Azotany te przekształcają się w nitrozoaminy, które mogą powodować chorobę zwaną methemoglobinę objawiającą się niebieskim odcieniem skóry.
Chevallier A.; Encyclopedia of herbal mecicine; Penguin Random House; 2016 str. 178
Gawłowska A.; Atlas warzyw; Wydawnictwo SBM, Warszawa 2018, str. 14
Górnicka J.; Leki z ogrodu, AWM, Warszawa 2012, str. 70
Górnicka J.; Leksykon zdrowia, apteka natury; AWM Warszawa 2005, str. 103-104
Karpov S., Chmielewska W.; Dieta surowa, która jest … smaczna!; złotemyśli.pl, 2008, str. 74-75
Mazik M.; Warzywa w ogrodzie, niezbędnik ogrodnika 5/2016, str.20
Miśkowiec A.; Burak żywi i leczy; Panacea 2 (51), kwiecień- czerwiec 2015, str. 30-31
Senderski M. E.; Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie; Wyd. Mateusz E. Senderski, Podkowa Leśna 2016; str. 222
Rostafiński J.; Zielnik czarodziejski to jest zbiór przesądów o roślinach; Akademia Umiejętności, Kraków 1893, str. 15
Vocka G.; Rośliny lecznicze od A do Z uprawa i pielęgnacja, zbiory i przechowywanie, działanie zdrowotne; Klub dla Ciebie, 2005, str. 35-36,
http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/buraki-lecznicza-sila-burakow_33942.html (przed 08.03.2014)
http://www.bbcgoodfood.com/howto/guide/ingredient-focus-beetroot (przed 08.03.2014)
http://www.uprawyekologiczne.pl/440_Poczatki_cukrownictwa_buraczanego.html (przed 08.03.2014)
https://organic24.pl/blog/show/category/0/url/buraki-co-warto-o-nich-wiedziec (przed 08.03.2014)
- Podobne artykuły
