- Czarny bez
Czarny bez często jest nazywany „apteczką tych, którzy mieszkają na wsi”
Czarny bez- systematyka
Rodzina: Piżmaczkowce, (dawniej przewiertniowate)
Rodzaj: Bez
Gatunek: Bez czarny
Nazewnictwo
Łacińska: Sambucus nigra
Angielska: Eldertree
Niemiecka: Schwarzer Holunder
Polskie nazwy: dziki bez czarny, bez lekarski, bzowina, hycja, holunder, bez apteczny, bez biały, bez pospolity, hyczka, gołębia pokrzywa, bez psi
Czarny bez- występowanie
Bez występuje w klimacie umiarkowanym. Spotkać go możemy na terenie Europy, środkowo-zachodniej Azji oraz północno- zachodniej Afryce. Czarny bez to roślina dziko rosnąca, którą najczęściej można spotkać w parkach, na skraju lasów, w zaroślach czy w wąwozach. Często tworzy zarośla na nieużytkach. Bez jest rozsiewany przez paki, coraz częściej jest także sadzony w parkach i ogrodach jako roślina ozdobna i lecznicza.
Czarny bez- odmiany
Na świecie występuje 20 odmian bzu, w Polsce spotykamy trzy odmiany: bez czarny oraz bez koralowy. Rzadziej można spotkać bez hebd.
Surowiec
Surowcem leczniczym bzu są kwiaty (Sambuci flos) i owoce (Sambuci fructus), chociaż w dawnych czasach wykorzystywano również korę (Sambuci cortex), i korzenie (Sambuci radix) oraz liście (Sambuci floium). W lecznictwie znaczenie ma także bez koralowy, chociaż jego działanie jest słabsze.
Czarny bez- zastosowanie
- Zapach bzu odstrasza muchy i komary, a także myszy i szczury czy karaluchy
- W dawnych czasach odwary z tego surowca były wykorzystywane w leczeniu zwierząt
- Przed wypędzeniem zwierząt na pastwiska nacierano je odwarem z bzu, aby odpędzić muchy i gzy
Czarny bez- składniki mineralne
Kwiaty czarnego bzu są surowcem flawonoidowym bogatym w rutozyd, etralaginę, pochodne kwerecytyny i kemferolu oraz astralaginę. To również doskonałe źródło kwasów organicznych, steroli i saponin. Ponadto surowiec zawiera niewielką ilość olejku eterycznego, którego głównym składnikiem są kwasy tłuszczowe, alkany i estry. Kwiaty bzu dostarczają witaminy: B1, B2, B3, B6, C, A oraz sole: wapnia, sodu, potasu, żelaza, glinu, selenu, jodu, fosforu, magnezu.
Związki polifenolowe, garbniki i fenylokwasy w dużej mierze odpowiadają za gorzki i cierpki smak płatków kwiatowych oraz wpływają na ich barwę. Aromat kwiatów zależy głównie od zawartości kwasu walerianowego i olejku eterycznego.
Kora czarnego bzu, która jest obecnie rzadko stosowana w lecznictwie jest bogata w: sole potasu, taniny, aminokwasy, alkaloidy, lektyny, tritrpeny.
Liście bzu czarnego zawierają witaminę C, karoten, glikozydy cyjanogenne, alkaloidy, flawonoidy, sterole, kwasy tłuszczowe.
Warto pamiętać, że cała roślina zawiera trujący związek sambunigrynę. Dlatego nie należy spożywać surowych przetworów z czarnego bzu. Sambunigryna ulega rozpadowi pod wpływem suszenia lub gotowania, stąd też wszystkie przetwory z czarnego bzu poddane obróbce cieplnej są bezpieczne do spożycia.
CZARNY BEZ- DZIAŁANIE LECZNICZE
Kwiaty bzu:
- Pomagają pozbyć się wzdęć oraz zgagi
- Pobudzają metabolizm glukozy oraz wpływają na wydzielanie insuliny w trzustce
- Są zalecane przy zaburzeniach metabolicznych
- Uszczelniają naczynia włosowate oraz poprawiają ich elastyczność, co zapobiega chorobom układu krążenia
- Dawniej były stosowane przy ospie wietrznej i odrze
- Jako płukanki są stosowane przy anginie, zapaleniu gardła i jamy ustnej
- W formie inhalacji są zalecane przy przewlekłych nieżytach dróg oddechowych i uporczywym kaszlu
- Działają napotnie, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie
- Wzmagają wydzielanie śluzu w oskrzelach i ułatwiają wydalanie zalegające wydzieliny
- Łagodzą nadwyrężone nerwy, zmniejszają nerwowość i działają uspokajająco
- W formie okładów są wykorzystywane do przemywania oczu w stanach zapaleniach spojówek, stanach zapalnych gałki ocznej, łzawieniu oczu czy pękaniu naczyń w oczach
- Mają zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych nerek oraz dróg moczowych i pęcherza
- Wyciągi stosuje się przy nerwobólach
- Napar w formie okładów stosuje się na poparzenia słoneczne
- Wykorzystuje się do przemywań w schorzeniach skóry
Kora bzu:
- Działa moczopędnie, silniej niż kwiaty i owoc, stąd też stosuje się ją pomocniczo w leczeniu schorzeń nerek
- Przeciwdziała tworzeniu się kamieni odkładających się w nerkach
- Zapobiega obrzękom
- Oczyszcza organizm i przyspiesza przemianę materii.
Liście bzu:
- Znalazły zastosowanie w leczeniu kamicy żółciowej, zastojów żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, chorobie wrzodowej, nieżytach żołądka, zgadze
- Wpływają korzystnie na naczynia krwionośne, przeciwdziałając ich pękaniu i zwiększając ich przepuszczalność.
- Oczyszczają krew ze szkodliwych produktów przemiany materii
- Są stosowane w leczeniu chorób zakaźnych jak grypa
- Wykazują działanie wykrztuśne, przeciwkaszlowe i odkażające.
- U alergików mogą zmniejszać obrzęki
- W formie napary wykazują działanie przeciwwirusowe
Czarny bez- działanie niepożądane
Surowe owoce oraz kwiaty zawierają związek o nazwie sambunigryna. Jest to toksyczna substancja wywołująca poczucie osłabienia organizmu oraz wymioty. Dlatego nie należy spożywać świeżych surowców z czarnego bzu. Podczas przetwarzania i działania wysokiej temp. sambunigryna ulega rozkładowi i traci właściwości toksyczne. Dlatego surowce z bzu spożywamy tylko po obróbce termicznej.
Czarny bez zaliczany do roślin silnie alergizujących.
Bernes J., Anderson L. A., David Phillipson J.; Herbal medicines, third edition; Pharmaceutical Press, 2007, str. 237-239
Górnicka J.; Apteka natury leksykon zdrowia; Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski 2005, str. 95, 187-189
Heodböhmer E.; Dla zdrowia i urody- czarny bez; wyd. RM, Warszawa 2010
Janda-Ulfig K.; Dziki bez- czyli wiejska apteczka; Panacea nr. 1 (18), styczeń- marzec 2007, str. 16-17
Kawecka A., M. Grzeszczuk M., Jadczak D.; Bez czarny; Panacea nr. 3 (40), lipiec- wrzesień 2012, str. 22-23
Matławska I.; Farmakognozja; Uniwersytet im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2008, str. 126-127, 154-155,
Ożarowski A.; Ziołolecznictwo- poradnik dla lekarzy; PZWL, wyd. III, Warszawa 1982, str. 242-244
Quave C.L.; Medicinal Plant monographs; Cassandra L. Quave Press, 2013, str. 540-551
Pajdzik J., Skubis M.; Rośliny polecane do uprawy w gospodarstwach ekologicznych; Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach, Karniowice 2016, str. 5-8
Senderski M.E.; Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie; wyd. M.E. Senderski; Podkowa Leśna 2016, str.196-200
Waszkiewicz- Robak B., Biller E.; Właściwości prozdrowotne czarnego bzu; Probl. Hig. Epidemiol. 2018, 99 (3), str. 217- 224
Vocka G.; Rośliny lecznicze od A do Z, uprawa i pielęgnacja, zbiory i przechowywanie, działanie zdrowotne; Wydawnictwo Klub dla Ciebie, 2005, str. 28-29
http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/domowa-apteczka/czarny-bez-wlasciwosci-i-dzialanie-przepis-na-sok-z-czarnego-bzu_37132.html (przed 20.02.2016)
http://bonavita.pl/sok-z-czarnego-bzu-lecznicze-wlasciwosci-zastosowanie-oraz-przeciwwskaznia (przed 20.02.2016)
- Podobne artykuły
Jakie zioła zbierać we wrześniu
Wrzesień w kalendarzu, więc nastał czas, aby zrobić zapasy cennych ziół i owoców, które mogą się bardzo przydać zimą. Zobacz jakie zioła zbiera się we wrześniu
Wrzesień- owoce sezonowe
Wrzesień to czas kiedy owoce sezonowe są najsmaczniejsze. Warto teraz sięgać po nasze polskie jabłka, gruszki i śliwki. We wrześniu dobrze jest zrobić przetwory z bzu, pigwy czy rokitnika
Polskie super owoce – najlepsza 11
Owoce zawierają wiele cennych witamin i minerałów, z kolei superowoce charakteryzują się udowodnionym wpływem na zdrowie. Warto więc wybierać rodzime owoce
Jakie owoce sezonowe jeść w sierpniu
W sierpniu naprawdę jest w czym wybierać. Owoce sezonowe, po które warto sięgnąć: aronia, gruszki, porzeczki, brzoskwinie, śliwki, jabłka, dzika róża, borówka
