Rodzina: Piżmaczkowce, dawniej przewiertniowate
Rodzaj: Bez
Gatunek: Bez czarny
Łacińska: Sambucus nigra
Angielska: Eldertree
Niemiecka: Schwarzer Holunder
Polskie nazwy: dziki bez czarny, bez lekarski, bzowina, hycja, holunder, bez apteczny, bez biały, bez pospolity, hyczka, gołębia pokrzywa, bez psi
Często jest także nazywany „apteczką tych, którzy mieszkają na wsi”
Bez występuje w klimacie umiarkowanym. Spotkać go możemy na terenie Europy, środkowo-zachodniej Azji oraz północno- zachodniej Afryce. Czarny bez to roślina dziko rosnąca, którą najczęściej można spotkać w parkach, na skraju lasów, w zaroślach czy w wąwozach. Tworzy zarośla na nieużytkach. Bez jest rozsiewany przez paki w stanie naturalnym, a także sadzony w parkach i ogrodach jako roślina ozdobna i lecznicza.
Na świecie występuje 20 odmian bzu, w Polsce spotykamy 3 odmiany: bez czarny oraz bez koralowy, bez hebd.
Surowcem leczniczym bzu są kwiaty (Sambuci flos) i owoce (Sambuci fructus)., chociaż w dawnych czasach wykorzystywano także korę (Sambuci cortex), i korzenie (Sambuci radix) oraz liście (Sambuci floium). W lecznictwie znaczenie ma także bez koralowy, chociaż jego działanie jest słabsze.
Lecznicze właściwości soku z czarnego bzu możemy spotęgować podając ten sok razem z herbatą z lipy czy malin.
Z kwiatów sporządza się napary, ekstrakty i wyciągi.
Bez wątpienia czarny bez to roślina magiczna o dużym znaczeniu leczniczym i kulturowym. Krzew bzu ma uzdrawiać emocje i rany duchowe, chroni także dom i przyciąga obfitość. Palenie łodyg bzu jako kadzidło oczyszcza dom i otacza go ochroną.
Ludy germańskie, Celtowie czy ludy Skandynawii wykorzystywali rozrosłe krzewy bzu jako naturalne ogrodzenie domów, wierząc przy tym, że krzew ten ochroni ich domostwa przed gryzoniami, szkodnikami oraz złymi duchami. Dla ludów celtyckich i innych ludów północnych bez był symbolem życia i śmierci.
Plemiona słowiańskie wierzyły, że krzaki bzu chronią przed różnymi chorobami, a złamanie gałęzi bzu oznaczało nieszczęście lub nieuchronną śmierć i dlatego powszechnie szanowano tą roślinę, a nawet się jej kłaniano.
Dziki bez miał chronić przez cały rok przed chorobami, jeżeli kwiaty były zebrane w dniu św. Jana o północy, usmażone i zjedzone. Dla wielu ludów europejskich bez był powiązany z boginią śmierci, przemian i zmarłych. Wierzono, że Judasz powiesił się na gałęzi czarnego bzu. Aby odgonić złowieszczą wróżbę na kwitnącym bzie wieszano owoce jarzębiny. Zabieg taki miał również odwrócić uwagę demonów śmierci od świata żywnych. Wierzono, że ponowne zakwitnięcie bzu na jesień zwiastowało śmierć kogoś. bliskiego i lubianego.
Krzew bzu miał chronić przed uderzeniem pioruna, ponieważ nigdy nie był przezeń powalony. Gałęzie bzu umieszczano nad grobem zmarłego, jeżeli z gałęzi wyrosło drzewo miało to znaczyć, że dusza zmarłego jest szczęśliwa. W pewnych rejonach wierzono, że wąchanie kwiatów bzu na krzewie pomaga odnaleźć wróżki, które tam mieszkają. Jeżeli kobieta w ciąży stała pod krzewem bzu, miała poronić.
Kwiaty czarnego bzu zawierają są surowcem flawonoidowym bogatym w rutozyd, etralaginę, pochodne kwerecytyny i kemferolu oraz astralaginę. Kwiaty bzu są także źródłem kwasów organicznych, steroli, saponin. Surowiec zawiera niewielką ilość olejku eterycznego, którego głównym składnikiem są kwasy tłuszczowe, alkany i estry. Kwiaty bzu dostarczają witaminy: B1, B2, B3, B6, C, A oraz sole: wapnia, sodu, potasu, żelaza, glinu, selenu, jodu, fosforu, magnezu.
Związki polifenolowe, garbniki i fenylokwasy w dużej mierze odpowiadają za gorzki i cierpki smak płatków kwiatowych oraz wpływają na ich barwę. Aromat kwiatów zależy głównie od zawartości kwasu walerianowego i olejku eterycznego.
Kora czarnego bzu, która jest obecnie rzadko stosowana w lecznictwie jest bogata w: sole potasu, taniny, aminokwasy, alkaloidy, lektyny, tritrpeny.
Liście bzu czarnego zawierają witaminę C, karoten, glikozydy cyjanogenne, alkaloidy, flawonoidy, sterole, kwasy tłuszczowe.
Warto pamiętać, że cała roślina zawiera trujący związek sambunigrynę. Dlatego nie należy spożywać surowych przetworów z czarnego bzu. Sambunigryna ulega rozpadowi pod wpływem suszenia lub gotowania, stąd też wszystkie przetwory z czarnego bzu są bezpieczne do spożycia.
Kwiaty bzu
Kora bzu
Liście bzu
Surowe owoce oraz kwiaty zawierają w sobie związek o nazwie sambunigryna. Jest to toksyczna substancja wywołująca poczucie osłabienia organizmu oraz wymioty. Dlatego nie należy spożywać świeżych surowców z czarnego bzu. Podczas przetwarzania i działania wysokiej temp. sambunigryna ulega rozkładowi i traci właściwości toksyczne. Dlatego surowce z bzu spożywamy tylko po obróbce termicznej.
Czarny bez zaliczany do roślin silnie alergizujących.
•1,5 łyżki stołowej kwiatów czarnego bzu
•Szklanka wody
Kwiaty czarnego bzu zalać szklanką zimnej wody i doprowadzić do wrzenia. Następnie gotować jeszcze przez 5 minut. Po ostygnięciu przecedzić na 15 minut. Napój należy pić 2-3 razy dziennie po 1/3 szklanki
To doskonały środek napotny, przeciwgorączkowy i moczopędny. Inhalacje z wykorzystaniem odwaru pomogą przy przewlekłych nieżytach dróg oddechowych i uporczywym kaszlu. Odwar można również stosować do użytku zewnętrznego w formie płukanki i okłady. Odwar jest zalecany także przy szmerach w klatce piersiowej oraz jako środek oczyszczający organizm. Odwar można stosować do płukania jamy ustnej i gardła.
Literatura:
Informacje zamieszczone na stronie internetowej nie stanowią profesjonalnej porady medycznej ani instrukcji użycia. W żadnym wypadku treści zamieszczone na stronie internetowej nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub farmaceutą.