Systematyka

Rząd: Jaskrowce
Rodzina: Jaskrowate
Rodzaj: Czarnuszka

Nazwy

Łacińska: Nigella Sativa
Angielska: Black cumin
Niemiecka: Schwarzkümmel
Polskie nazwy: czarnuszka ogrodowa, czarny kmin, czarnuszka egipska, czarnucha, kąkolnica, kolendra siewna, czarna kolendra, panna w zieleni, nigella

Nazwa rośliny pochodzi od łac. Niger- czarny i sativa- uprawna.

Na Bliskim Wschodzie wierzy się, że żucie 10 ziarenek czarnuszki dziennie zapobiega wszelkim chorobom.

Występowanie

Czarnuszka siewna pochodzi z Azji Mniejszej i Europy Południowo-Wschodniej. Występuje dziko w południowej Europie, północnej Afryce, Azji Mniejszej i w niektórych krajach azjatyckich. Jest rośliną uprawną w wielu krajach.W Polsce występuje w uprawie, czasami dziczejąca.

Odmiany

Rodzaj czarnuszka obejmuje około 20 gatunków, spośród których najbardziej znane są trzy gatunki: czarnuszka damasceńska, czarnuszka polna i czarnuszka siewna.

Surowiec

Surowcem lekarskim i przyprawowym są nasiona czarnuszki siewnej. Z nasion pozyskuje się olej, który również ma zastosowanie w lecznictwie.

Historia

Czarnuszka była znana w starożytnej Asyrii oraz w Babilonii, gdzie była określana mianem czarnego kminku. Walory czarnuszki doceniono w starożytnym Egipcie, gdzie olej z nasion tej rośliny był lekiem na wszystko prócz śmierci. Również muzułmanie uważali czarnuszkę za lek na wszelkie schorzenia. Prawdopodobnie to o czarnuszce siewnej jest mowa w księdze Izajasza w Starym Testamencie, wzmiankę o roślinie znajdziemy również w przypowieści o siewcy.

Egipski faraon Tutenchamon podobno nie rozstawał się z olejem z czarnuszki, ponieważ wierzył, że ma on cudowne właściwości i pomoże zwalczyć wszystkie dolegliwości. Również Kleopatra i Nefretete ceniły olej z tej rośliny jako doskonały środek do zakrycia niedoskonałości urody.

Czarnuszkę wymieniali Hipokrates, Dioskurides i Pliniusz Starszy jako środek leczniczy w chorobach przewodu pokarmowego i lek mlekopędny. Nasiona czarnuszki miały być pomocne przy bólach głowy i zębów. Z dzieła Dioskuridesa możemy się dowiedzieć, że Grecy stosowali czarnuszkę jako przyprawę do aromatyzowania chleba.  Z kolei Pliniusz Starszy widział w nasionach zmieszanych z octem zbawienny lek na ukąszenia jadowitych gadów.

Nasiona czarnuszki były istotnym składnikiem plastrów, maści lub odwarów stosowanych w leczeniu żółtaczki, robaczycy jelit, bólów zębów. Przypuszcza się, że w starożytności czarnuszka była elementem taniego kosmetyku stosowanego do usuwania piegów, śladów trądu czy opuchlin.

W średniowiecznym dokumencie Ludwika Pobożnego czarnuszka, występująca pod nazwą git, była zalecana do upraw na terenie ogrodów królewskich jako świetna przyprawa. W tym okresie często też była nazywana „czarną kolendrą”.

W Polsce w okresie odrodzenia czarnuszka była powszechnie uprawiana, o czym wiemy z dzieł Macieja z Urzędowa czy Syreniusza. W późniejszym czasie pisał o niej ksiądz Kluk. Wszyscy wymienieni autorzy zalecali nasiona czarnuszki jako doskonały dodatek do chleba. 

Biedna ludność wykorzystywała czarnuszkę jako zamiennik drogich przypraw ze wschodu.

W XVIII wieku w aptekach sprzedawano syrop czarnuszkowy, powidła oraz olejek z czarnuszki.

Medycyna ludowa

Na ziemiach wschodnich nasiona z czarnuszki podawano z kwasem ogórkowym lub buraczanym jako środek przeciwrobaczy. Czarnuszka była używana na „humorów rozrzedzenie i wiatrów pędzenie”.

Czarnuszka jest stosowana w tradycyjnej medycynie Indii, Europy i krajów arabskich.

W medycynie arabskiej i islamskiej roślina jest popularnym lekiem na wiele schorzeń. Nasiona czarnuszki wykorzystuje się jako środek w leczeniu rozstroju żołądka i kolek. Czarnuszka jest uważana za skuteczny środek pomocny w leczeniu skurczów, astmy, bólów głowy i zakażeń pasożytami wewnętrznymi.

Składniki mineralne

Nasiona czarnuszki zawierają dużo kwasów tłuszczowych (linolowy, alfa-linolenowy, eikozadienowy, palmitynowy, oleinowy, laurynowy, mirystynowy, arachidowy), olejek eteryczny, alkaloidy, saponiny, gorczyce i garbiki. Czarne nasiona kąkolnicy to także źródło cennych aminokwasów, witamin i soli mineralnych, w tym cynk i selen

Bielmo nasion jest bogate w białka i aminokwasy, szczególnie w walinę.

Olej z nasion czarnuszki jest bogaty w acetylowe sterole. Zawiera dużą ilość isofucosterolu.

Ciekawostka: Nasiona zawierają melantynę, która jest trująca dla ryb.

DZIAŁANIE LECZNICZE CZARNUSZKI

Nasiona czarnuszki: 

• Wykazują działanie żółciopędne i żółciotwórcze
• Regulują poziom cukru we krwi obniżając poziom glukozy
• Pozwala zwalczyć pasożyty
• Obniżają ciśnienie krwi, zmniejszają ryzyko tworzenia się zakrzepów oraz chronią przed miażdżycą.
• Regulują poziom cholesterolu i lipidów we krwi.
• Zmniejszają ilość szczawianów w organizmie, a tym samym chronią nerki przed kamieniami nerkowymi
• Wpływają na układ immunologiczny, poprawiając odporność
• Są stosowane w leczeniu zapalenia zatok i kataru
• Mogą być cennym surowcem stosowany w leczeniu procesów zapalnych i autoimmunologicznych
• Zmniejszają bolesne miesiączki
• Działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie
• Mają zastosowanie w leczeniu trądziku i atopowego zapalenia skóry
• Przyspieszają gojenie się ran, owrzodzeń czy zmian ropnych
• Działają przeciwgrzybiczne, antywirusowo oraz antybakteryjne.

Działanie niepożądane

Związki zawarte w olejkach lotnych są toksyczne i mogą powodować paraliż, dlatego nie należy stosować tej przyprawy w nadmiarze.

Przeciwwskazania

W okresie ciąży i karmienia piersią należy skontaktować się z lekarzem. Czarnuszki nie należy podawać dzieciom do pierwszego roku życia.