- Cząber ogrodowy- właściwości i zastosowanie
Cząber ogrodowy- systematyka
Klad: Astrowe
Rząd: Jasnotowce
Rodzina: Jasnotowate
Rodzaj: Cząber
Nazewnictwo
Łacińska: Satureja hortensis, Calamintha hortensis
Angielska: Savory
Niemiecka: Garten Bohnekraut
Polskie nazwy: pieprzyca, żelazne ziele, cząberek, pieprzyk, fasolowe ziele, dzięcielina, satureja,
Z łac. Satur oznacza nasycony, pełen, obfity-jako odnoszący się do właściwości poprawiających smak i strawność potraw.
Łacińska nazwa cząbru została nadana przez Pliniusza, od pochodnych słowa „satyr” oznaczających istoty wędrujące po starożytnych lasach będącej pół człowiekiem, pół kozą- nazywanego Satyem.
Cząber- odmiany
Rodzaj cząber liczy ok 130 gatunków. Najbardziej cenioną odmianą rośliny jest cząber uprawiany na Bałkanach- tzw. bułgarska czubryca.
W uprawie najczęściej spotyka się dwie odmiany cząbru- niemiecką: skąpo ulistnioną, o małej liczbie kwiatków, wyższą (dorasta do 60 cm) oraz francuską: silnie rozkrzewioną, obficie ulistnioną o dużej liczbie kwiatów, dorastającą do 45 cm.
Jedyną polską odmianą cząbru jest odmiana „Saturn” wyhodowana w Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu.
Oprócz cząbru ogrodowego właściwości lecznicze wykazuje także cząber górski (łac. Satureja Montana).
Cząber ogrodowy- występowanie
Cząber pochodzi z Azji Mniejszej, Palestyny i Syrii. Naturalnie występuje w rejonie Morza Śródziemnego i Morza Czarnego. Spotykany również na Kaukazie. Roślina jest powszechnie uprawiana w strefach klimatu tropikalnego i umiarkowanego. W warunkach naturalnych dziczeje i może się na takim stanowisku utrzymać przez kilkanaście lat.
Największe uprawy cząbru znajdują się w Hiszpanii, Niemczech, Kanadzie oraz USA, a największymi producentami cząbru są Hiszpania i Albania. Cząber uprawiany na Bałkanach jest uważany za najlepszy.
Cząber ogrodowy- jako surowiec
Surowcem leczniczym i przyprawowym jest ziele cząbru. Z surowca otrzymuje się także olejek cząbrowy. Równowartościowego surowca dostarcza cząber górski.
Surowcem farmakopealnym jest ziele cząbru- saturea herba.
Cząber w medycynie ludowej
W medycynie ludowej cząber stosuje się przy nieżytach przewodu pokarmowego, braku apetytu, nerwicy, bólach głowy i żołądka. Zewnętrznie można go stosować przy czyrakach, wrzodach i stłuczeniach. Płukanki z cząbru ogrodowego mają zastosowanie przy bólach zębów. W XVII wieku stosowano winne nastoje z cząbrem w leczeniu paraliżu.
W XIX wieku napary z cząbru stosowano przy astmie i dziecięcych kaszlach. Zielu przypisywano zdolność wywoływania poronień i menstruacji.
Na Rusi Litewskiej stosowano herbatki ziołowe z cząbrem na zatrzymanie moczu, boleści brzuszne, bóle zębów. Kąpiele cząbrowe miały być skutecznym lekiem na dziecięce suchoty.
Cząber miał zwiększać popęd płciowy. Gałązki cząbru stosowano jako odświeżacze powietrza, a dym z ogniska palonego gałązkami cząbrowymi wykorzystywano jako środek dezynfekujący.
Cząber ogrodowy w wierzeniach ludowych
Od dawna wierzono w magiczną moc ziela. Uważano, że spożywanie cząbru pobudza do podejmowania szlachetnych czynów. Cząber był zaliczany do afrodyzjaków- w średniowieczu wierzono, że cząber wzbudza namiętności cielesne. Noszenie przy sobie cząbru miało wzmacniać siłę umysłu .
Wianki z cząbru pleciono w Polsce w okresie Bożego Ciała i w święto Matki Boskiej Zielnej- roślina miała chronić domostwa przed chorobami i złymi czarami. Napary z cząbru i innych ziół podawano także w tym czasie zwierzętom.
Cząber ogrodowy- zastosowanie
- Z surowca pozyskuje się olejek cząbrowy
- Zarówno ziele jak i olejek z cząbru jest stosowany jako przyprawa i konserwant w przemyśle mięsnym, w przetwórstwie warzyw i owoców
- Trwają badania nad wprowadzeniem ziela cząbru do pasz dla zwierząt jako dodatku zamiennik antybiotyków
- Cząber z powodzeniem może być wykorzystany jako środek chroniący owoce przed pojawieniem się pleśni czy grzybów
- Ziele cząbru jest dodatkiem do past do zębów i mydeł
Cząber ogrodowy- wartość odżywcza
Głównym składnikiem aktywnym ziela cząbru jest olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest karwakol oraz tymol. Ziele cząbru zawiera garbniki, trójterpeny, flawonoidy, kwasy fenolowe, sterole, śluzy. Cząber dostarcza również witaminy z grupy B, A, C oraz sole mineralne: żelazo, wapń, magnez, mangan, selen.
CZĄBER OGRODOWY DZIAŁANIE LECZNICZE
- Cząber doskonale pomaga przy wzdęciach oraz poprawia trawienie, zwiększa przyswajalność składników pokarmowych poprzez zwiększenie ilości soku żołądkowego
- Ma działanie rozkurczowe
- Znosi nadmierną fermentację, zapobiega gniciu pokarmów w jelitach
- Preparaty z cząbru mają łagodne działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwrobacze
- Zioło wykazuje właściwości wzmacniające.
- Medycyna naturalna wykorzystywała właściwości cząbru do leczenia kaszlu oraz zapalenia płuc
- Cząber znalazł zastosowanie w leczeniu gruźlicy
- Odrobina cząbru dodana do herbaty pomaga przy grypie i ma być pomocny na katar
- Napar z cząbru stosuje się jako płukankę przy stanach zapalnych jamy ustnej
- Zioło działa uspokajająco i wzmacniająco na układ nerwowy
- Stosowanie cząbru poprawia pracę mózgu oraz pracę kory nadnerczy
- Ziele to stosuje się przy astenii intelektualnej i seksualnej
- Zapach cząbru pomaga zwalczyć bóle głowy
- Cząber stosowany zewnętrznie ma właściwości gojące, rozpuszczające, zabliźniające. Zioło jest stosowane w formie okładów na wrzody, czyraki, krosty i stłuczenia.
Cząber ogrodowy działanie niepożądane
- Olejek eteryczny z cząbru stosowany na skórę u osób wrażliwych może powodować podrażnienia skóry.
Cząber ogrodowy- przeciwwskazania
- Choroby wątroby i nerek
- Dolegliwości sercowe
Arnal- Schnebelen B., Goetz P., Paris M; Lecznicze dary natury- 200 uzdrawiających ziół; Reader’s Digest 2004; Warszawa str. 60
Balcerek M., Modnicki D.; Cząber ogrodowy- nowe właściwości w świetle aktualnych doniesień; Panacea Nr 2(19), kwiecień- czerwiec 2007, str. 18-19
Charles D. J.; Antioxidant properties of spice, herbs and other sources; Springer Science 2013, str. 531-536
Gawłowska A., Halarewicz A., Jabłoński J., Bernades- Rusin M.; Atlas przypraw; SBM, Warszawa 2018, str. 68-69
Górnicka J.; Apteka natury leksykon zdrowia; Wyd. Martel, Łódź 2005, str. 196-198
Halarewicz A.; Atlas ziół kulinarne wykorzystanie roślin dziko rosnących; Wydawnictwo SBM, Warszawa 2015, str. 45
Hardman R.; Herbal Principles in Cosmetics Properties and mechanisms of action; CRC Press 2010, str. 318-321
Jadczak D., Grzeszczuk M., Cząber; Panacea Nr 3 (12) lipiec- wrzesień 2005, str. 18-20
Kawałko M. J.; Historie ziołowe; Krajowa Agencja Wydawnicza, Lublin 1986, str.65, 66, 81, 103, 185, 220-232
Marczyk M.; Domowe sposoby leczenia. Leki z natury; Wydawnictwo Dragon, Bielsko Biała 2015str. 76-77
Nowak D.; Uprawiamy rośliny zielarskie; Poznań 2016, Centrum doradztwa rolniczego w Brwinowie, oddział w Poznaniu,
Ożarowski A.; Ziołolecznictwo- poradnik dla lekarzy; PZWL, wyd. III, Warszawa 1982, str. 246-247
Pajor W. J.; Mała encyklopedia przypraw, smaków i ziołolecznictwa; Wyd. Tempus Plus, Kraków 1998r., str. 77-78
Pióro- Jabrucka E.; Cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.)- pożyteczna przyprawa; Aromaterapia 1 (79), 2015, str. 22-30
Senderski M. E.; Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie; wyd. M. E. Senderski; Podkowa Leśna 2016, str. 250-252
Tyszyńska-Kownacka D., Starek T.; Zioła w Polskim domu; Wyd. Watra, Warszawa 1988r., str. 77-79
Wielka Księga Ziół; Reader’s Digest; Warszawa 2009
Wójcik- Stopczyńska B., Kądziołka D., Kiedos P.; Cząber ogrodowy znany i nieznany; Panacea Nr 4 (49), listopad- grudzień 2014, str. 19-21
http://www.poradnikzielarski.pl/ziola-lecznicze/czaber-ogrodowy-satureja-hortensis.html (przed 01.08.2014)
http://www.naturalnews.com/043333_savory_health_benefits_herbal_medicine.html (przed 01.08.2014)
http://lifestyle.iloveindia.com/lounge/health-benefits-of-savory-9979.html (przed 01.08.2014)
- Podobne artykuły
Czarnuszka siewna- łac. Nigella sativa
Czarnuszka siewna to roślina dająca nasiona, które znalazły zastosowanie w kuchni, kosmetyce i lecznictwie dzięki swoim wyjątkowym właściwościom
Kozieradka łac.Triginella foenum-graecum
Kozieradka jest roślina z rodziny motylkowatych. W kuchni wykorzystuje się liście oraz nasiona kozieradki. Roślina ta wykazuje działanie lecznicze
Estragon łac. Artemisia dracunculus
Estragon zwalcza również brak apetytu, ma działanie antybakteryjne i przeciwzapalne. Co ważne, wpływa też na obniżenie cholesterolu, a dodatkowo zawiera kwasy organiczne oraz minerały