Klad: Astrowe
Rząd: Jasnotowce
Rodzina: Jasnotowate
Rodzaj: Cząber
Łacińska: Satureja hortensis, Calamintha hortensis
Angielska: Savory
Niemiecka: Garten Bohnekraut
Polskie nazwy: pieprzyca, żelazne ziele, cząberek, pieprzyk, fasolowe ziele, dzięcielina, satureja,
Z łac. Satur oznacza nasycony, pełen, obfity-jako odnoszący się do właściwości poprawiających smak i strawność potraw.
Łacińska nazwa cząbru została nadana przez Pliniusza, od pochodnych słowa „satyr” oznaczających istoty wędrujące po starożytnych lasach będącej pół człowiekiem, pół kozą- nazywanego Satyem.
Rodzaj cząber liczy ok 130 gatunków. Najbardziej cenioną odmianą rośliny jest cząber uprawiany na Bałkanach- tzw. bułgarska czubryca.
W uprawie spotyka się dwie odmiany cząbru- niemiecką: skąpo ulistnioną, o małej liczbie kwiatków, wyższą (dorasta do 60 cm) oraz francuską: silnie rozkrzewioną, obficie ulistnioną o dużej liczbie kwiatów, dorastającą do 45 cm.
Jedyną polską odmianą cząbru jest odmiana „Saturn” wyhodowana w Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu.
Oprócz cząbru ogrodowego właściwości lecznicze wykazuje także cząber górski (łac. Satureja Montana).
Cząber pochodzi z Azji Mniejszej, Palestyny i Syrii. Naturalnie występuje w rejonie Morza Śródziemnego i Morza Czarnego. Spotykany również na Kaukazie. Roślina jest powszechnie uprawiana w strefach klimatu tropikalnego i umiarkowanego. W warunkach naturalnych dziczeje i może się na takim stanowisku utrzymać przez kilkanaście lat.
Największe uprawy cząbru znajdują się w Hiszpanii, Niemczech, Kanadzie oraz USA, a największymi producentami cząbru są Hiszpania, Albania. Cząber uprawiany na Bałkanach jest uważany za najlepszy.
Surowcem leczniczym i przyprawowym jest ziele cząbru. Z surowca otrzymuje się także olejek cząbrowy. Równowartościowego surowca dostarcza cząber górski.
Surowcem farmakopealnym jest ziele cząbru- saturea herba.
Cząber był stosowany jako aromat do potraw już 2000 lat temu. Roślina przywędrowała do Egiptu i Grecji z rejonów Azji Mniejszej. Później ziele dotarło do Italii, Hiszpanii. Za sprawą rzymskich legionów roślina dotarła do północnej Europy. W Anglii cząber stał się bardzo popularny zarówno jako przyprawa jak i roślina lecznicza. Był wykorzystywany jako pierwszy odświeżacz powietrza, a dym z gałązek wrzucanych do ognia tworzył aromatyczny środek dezynfekujący.
Hipokrates zaliczył cząber do ziół dietetycznych, rozwalniających oraz wykrztuśnych. Zaś Dioskurydes uważał, że cząber jest doskonałym lekarstwem na choroby płuc, żołądka i pęcherza. Przypisywał mu też działanie pobudzające miesiączkę. Rzymski poeta Wergiliusz sugerował, żeby sadzić cząber w okolicy uli, gdyż miód cząbrowy jest bardzo smaczny. Rzymianie często wykorzystywali gałązki cząbru do ozdabiania wieńców noszonych na głowach. Pliniusz polecał stosowanie cząbru z olejkiem różanym na szumy w uszach. Miało to być zioło skuteczne na stłuczenia oraz na ugryzienia węży. Pliniusz uważał, że cząber ma działanie moczopędne i czyszczące, zalecał je kobietom w połogu.
W średniowieczu roślina ta była uprawiana w przyklasztornych ogródkach, ze względu na właściwości lecznicze. Na planach klasztoru w Sant Gallen cząber widnieje w dwóch częściach ogródka: ziołowej i warzywnej. O zielu pisali między innymi św. Hildegarda i Block, Albertus Magnus. Święta Hildegarda pisała, że cząber rozweseli ludzi o smutnym usposobieniu, a także leczy i oczyszcza oczy.
Cząber stosowano jako środek na zaburzenia wzroku o czym możemy przeczytać u Szymona z Łowicza, który zaleca spożywanie surowych nasion cząbru, aby poprawić słaby wzrok.
W XI wieku Marcin z Urzędowa pisał, że cząber jest zielem pospolitym. Do Polski cząber przywędrował z Anglii.
Cząber był jedną z pierwszych roślin zawiezionych do Ameryki Północnej przez ówczesnych kolonizatorów. Bardzo szybko rozprzestrzenił się na Nowym Kontynencie, szczególnie w południowo- wschodnich rejonach.
W XVII wieku Nicholas Culpeper opisał cząber jako smakołyk cenny ze względu na działanie wiatropędne, skuteczne przy astmie i dolegliwościach oddechowych. Zalecał on również stosowanie wewnętrznie oraz wdychanie zapachu cząbru kobietom w ciąży. Inny zielarz John Parkinson opisał, jak powinno się suszyć cząber, rozdrabniać i mieszać z bułką tartą. Jeden z osadników Amerykańskich
W odrodzeniu w Polsce biedota stosowała cząber jako substytut pieprzu. Uważano wówczas, że cząber uśmierza bóle głowy, przewodu pokarmowego, zabija pasożyty jelit, leczy upławy, a nawet sklerozę.
W medycynie ludowej cząber stosuje się przy nieżytach przewodu pokarmowego, braku apetytu, nerwicy, bólach głowy i żołądka. Zewnętrznie można go stosować przy czyrakach, wrzodach i stłuczeniach. Płukanki z cząbru ogrodowego stosowano na bóle zębów. W XVII wieku stosowano winne nastoje z cząbrem w leczeniu paraliżu.
W XIX wieku napary z cząbru stosowano przy astmie, dziecięcych kaszlach. Zielu przypisywano zdolność wywoływania poronień i menstruacji.
Na Rusi Litewskiej stosowano herbatki ziołowe z cząbrem ba zatrzymanie moczu, boleści brzuszne, bóle zębów. Kąpiele cząbrowe miały być skutecznym lekiem na dziecięce suchoty.
Cząber miał zwiększać popęd płciowy. Gałązki cząbru stosowano jako odświeżacze powietrza, a dym z ogniska palonego gałązkami cząbrowymi wykorzystywano jako środek dezynfekujący.
Od dawna wierzono w magiczną moc ziela. Uważano, że spożywanie cząbru pobudza do podejmowania szlachetnych czynów. Cząber był zaliczany do afrodyzjaków, w średniowieczu wierzono, że cząber wzbudza namiętności cielesne. Noszenie przy sobie cząbru miało wzmacniać siłę umysłu
Wianki z cząbru pleciono w Polsce w okresie Bożego Ciała i w święto Matki Boskiej Zielnej- roślina miała chronić domostwa przed chorobami i złymi czarami. Napary z cząbru i innych ziół podawano także w tym czasie zwierzętom.
Głównym składnikiem aktywnym ziela cząbru jest olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest karwakol oraz tymol. Ziele cząbru zawiera garbniki, trójterpeny, flawonoidy, kwasy fenolowe, sterole, śluzy. Cząber dostarcza również witaminy z grupy B, A, C oraz sole mineralne: żelazo, wapń, magnez, mangan, selen oraz inne.
Źródła
Blog Naturalne zdrowie powstał kilka lat temu i ma on charakter informacyjny. Wszystkie wiadomości o zastosowaniu i właściwościach ziół oraz dietetyce i ziołolecznictwie zbieram w różnych książkach i na stronach internetowych.
#zioła #zastosowanieziół #ziołolecznictwo #dietetyka #zdroweodżywianie #przyprawy #roslinylecznicze
Informacje zamieszczone na stronie internetowej nie stanowią profesjonalnej porady medycznej ani instrukcji użycia. W żadnym wypadku treści zamieszczone na stronie internetowej nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub farmaceutą.