Rodzina: Astrowate, dawniej Złożone
Rodzaj: Arnika
Łacińska: Arnica montana
Angielska: Mountain Arnica
Niemiecka: Bergwohlverleih
Polskie nazwy: kupalnik górski, arnika górska, arlinka, omieg, wilcze ziele, tranek górski, tranek angielski, pomornik, pomornik lekarski, pomornik górski, anielskie ziele, podkomornik, pięciornik górski
Pochodzenie nazwy arnika nie zostało do końca wyjaśnione. Przypuszcza się, że pochodzi ono od greckiego słowa – anion oznaczającego baranka, ze względu na włoski tworzące puszek na łodygach arniki.
Arnika górska jest objęta ścisłą ochroną i pozyskuje się ją z kontrolowanych upraw. Pochodzi ze środkowej Europy i Skandynawii. Roślina występuje od północnej części półwyspu Iberyjskiego aż po Skandynawię, a jej siedliskiem są ubogie łąki górskie położone na wysokości 2500 m. n. p. m. najczęściej w paśmie alpejskim lub subalpejskim. Można ją spotkać na przyleśnych łąkach, brzegach lasów, torfowisk oraz na zrębach.
W Polsce jej nieliczne naturalne siedliska znajdują się na Dolnym Śląsku, w Karpatach Wschodnich i Sudetach oraz na Mazurach i w Puszczy Białowieskiej.
Do rodzaju arnika zaliczanych jest ok. 30 gatunków.
W ziołolecznictwie wykorzystuje się całe koszyczki, liście i kłącza z korzeniami. Surowiec pozyskuje się wyłącznie z uprawy. Często w kuracjach ziołowych arnika górska jest zastępowana amerykańską arniką łąkową (Arnica chamissonic) o podobnych właściwościach.
Obecnie wykorzystuje się głównie napary i nalewki oraz w postaci maści i mazideł. Często także w formie kompresów. Jest to surowiec stosowany wyłącznie do użytku zewnętrznego. Stosowanie arniki doustnie nie jest zalecane.
Kwiaty arniki można wykorzystać do dekoracji deserów.
Korzenie i kłącze są wykorzystywane jako przyprawa do produkcji nalewek i wódek ziołowych.
Arnika została zatwierdzona przez Radę Europy jako naturalny środek smakowy do żywności, z kolei FDA uznała, że arnika nie jest bezpiecznym ziołem i jest dopuszczona tylko jako dodatek do napojów alkoholowych. W niewielkich ilościach arnika może być dodatkiem aromatyzującym do wódek i napojów nie alkoholowych, mrożonych przetworów mlecznych, wypieków, galaretek i puddingów w ilościach nie przekraczających 0,04%.
O arnice wspominają Pliniusz i Dioskurydes, jednak w starożytności roślina ta nie miała większego znaczenia w lecznictwie. Wiadomo, że w okresie średniowiecza arnika była powszechnie stosowana w medycynie ludowej.
Dopiero w XII wieku jako pierwsza o arnice wspomniała Święta Hildegarda uznając ją za afrodyzjak. W tym też okresie pojawiają się uprawy arniki na terenie Europy Środkowej.
W XVI wieku pojawił się pierwszy naukowy opis tej rośliny sporządzony przez Pietro Matthiolusa.
Wprowadzenie arniki do aptek w XVIII wieku spowodowało duży wzrost zainteresowania zielem przez zielarzy i aptekarzy. Duże zapotrzebowanie na surowiec i niekontrolowany zbiór arniki z terenów naturalnych przyczynił się do wymierania gatunku.
Dawniej w medycynie ludowej surowcem było całe ziele, kwiaty a czasem nawet korzeń arniki. Od średniowiecza arnikę wykorzystywano przy krwiakach, żylakach, urazach, dnie, reumatyzmie oraz chorobach sercowo- naczyniowych. W XVIII i XIX w. kwiat arniki był uważany za środek moczopędny i wzmacniający serce, oddech oraz podniecenie. Z ziela pozyskiwano sok, który następnie stabilizowano alkoholem. Był to lek podawany przy kurczach mięśniowo- nerwowych, porażeniach i niedowładach, a nawet epilepsji. Wskazaniem do spożycia wewnętrznego był także wstrząs mózgu oraz stany gorączkowe, choroby płuc oraz procesy gnilne ciała.
Korzeń arniki stosowano w chorobach żołądkowych.
W medycynie ludowej stosowano okłady na piersi, plecy lub bok przy przeziębieniach i kataralnym stanie narządów oddechowych. Odwar z pomornika stosowano również jako środek na febrę. Przed II wojną światową kwiat arniki był stosowany przez lekarzy aby pobudzić pracę serca, przy wstrząśnieniach mózgu, kurczach i porażeniach.
W 1957r. arnika jest stosowana w Niemczech jako lek przy obrzękach, urazach, ugryzieniach owadów, stłuczeniach, reumatyzmu, w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła.
W 1984 r. Komisja E wydała monografie dla arniki.
Plemiona germańskie czciły arnikę jako roślinę poświęconą Bogini Matce. Ziele miało chronić przed złymi mocami oraz przed uderzeniami pioruna, gdy było umieszczone w oknie. Podobną moc arnice przypisywali Skandynawowie. Z kolei w dawnej Bawarii umieszczano kwiaty arniki na miedzach w wigilię św. Jana, wierząc, że kwiat uchroni plony przed gradobiciem. Na terenach niemieckiego Holsztynu wieśniacy gotowali arnikę w piwie i tak przygotowaną stosowali jako lek na wiele dolegliwości. Największą moc miały kwiaty zebrane w noc św. Jana.
Arnika ma niezwykle bogaty skład zwierający różnorodne grupy związków. Za działanie lecznicze arniki odpowiadają głównie laktony seskwiterpenowe (helenalina, arnifolina), flawonoidy, kwasy fenolowe oraz poliacetyleny. Surowiec zawiera także olejek eteryczny, terpeny, irydoidy. Na właściwości arniki wpływ ma także obecność kwasów organicznych: angelicynowowego, mrówkowego, garbnikowego, krzemowego. Kolejne grupy związków obecnych w arnice to fitosetrole, karotenoidy, garbniki, śluzy. Arnika jest źródłem polisacharydów, głównie inuliny. Surowiec dostarcza do organizmu sole wapniowe.
Kwiaty zawierają ponadto kwasy tłuszczowe, parafinę, kwas mrówkowy i galusowy .
Korzenie arniki zawierają: żywicę, związki gorzkie, arnicynę, olejek eteryczny
Arnika jest toksyczna w większych dawkach niż minimalne, dlatego w wielu krajach jest dopuszczona tylko do użytku zewnętrznego. Kwiaty arniki wykazują silne działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, antyseptyczne oraz słabe działanie przeciwbólowe.
Związki czynne arniki są dobrze wchłaniane przez naskórek, docierają do naczyń włosowatych i wzmacniają ich ścianki. Dlatego zewnętrznie arnikę stosuje się w przypadku stłuczeń, krwiaków, obrzęków pourazowych, oparzeń I i II stopnia, wylewów podskórnych. Można także stosować miejscowo w miejscach po ukąszeniu przez owady. Wyciągi z kwiatów stosuje się na czyraki. To także środek pomocny w leczeniu łuszczycy.
Arnika nieodpowiednio stosowana doustnie może wywołać zawroty głowy, drgawki nerwowe. Duże dawki arniki spożywane jednorazowo mogą powodować bóle brzucha, bóle głowy, wymioty, biegunkę, osłabienie pracy serca, oddechu, zwężenie źrenic. W skrajnych przypadkach mogą powodować problemy z oddychaniem i zatrzymanie akcji serca.
Po zastosowaniu miejscowym na otwarte rany może nastąpić podrażnienie, podwyższenie temperatury ciała, a nawet zropienie rany i zmiany martwicze.
U osób szczególnie wrażliwych zioło może wywołać reakcję alergiczną. Również reakcję krzyżową ze słonecznikiem, aksamitką i złocieniem i innymi roślinami z rodziny Asteraceae.
Odnotowano śmiertelne zatrucie po zażyciu 70g nalewki z arniki.
Źródła
Blog Naturalne zdrowie powstał kilka lat temu i ma on charakter informacyjny. Wszystkie wiadomości o zastosowaniu i właściwościach ziół oraz dietetyce i ziołolecznictwie zbieram w różnych książkach i na stronach internetowych.
#zioła #zastosowanieziół #ziołolecznictwo #dietetyka #zdroweodżywianie #przyprawy #roslinylecznicze
Informacje zamieszczone na stronie internetowej nie stanowią profesjonalnej porady medycznej ani instrukcji użycia. W żadnym wypadku treści zamieszczone na stronie internetowej nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub farmaceutą.