- Arcydzięgiel litwor- Archangelica officinalis właściwości i zastosowanie
Arcydzięgiel litwor to piękna roślina, która charakteryzuje się silnym aromatem przypominającym piżmo. Niegdyś smażone w cukrze łodygi dzięgla- zwane anżelikami stanowiły prawdziwy przysmak. Dziś to już nieco zapomniana roślina lecznicza.
Arcydzięgiel litwor- systematyka
Rodzina: Selerowate
Rodzaj: Dzięgiel
Gatunek: Arcydzięgiel litwor
Nazewnictwo
Łacińska: Archangelica officinalis
Angielska: Garden Angelica
Niemiecka: Garten- Engelwurz
Polskie nazwy: arcydzięgiel, dzięgiel wielki, dzięgiel lekarski, angielski korzeń, dzięgiel litwor, arcydzięgiel litwor, archangelika, litwor, dzięgiel angelika, andżelika, dzięgiel szerokoliściowy, ciengiel, arcydzięgiel kartuzów, dzięgielnica, ziele św. Ducha, lubszcza, lubszcza, gołębie pokrzywy, anielskie ziele, anielski korzeń, arcydzięgiel nabrzeżny
Nazwa łacińska pochodzi od słowa archangelos oznaczającego archanioła.
Polska nazwa- anielskie ziele z kolei pochodzi od przypominających anielskie skrzydła- rozłupek arcydzięgla.
Arcydzięgiel litwor- występowanie
Arcydzięgiel obecnie występuje w strefach chłodnych klimatu umiarkowanego Europy i Azji. Swoim zasięgiem sięga daleką północ. Powszechnie występuje na całym półwyspie skandynawskim, na Grenlandii i Islandii.
Od 2014 r. w Polsce arcydzięgiel znajduje się pod częściową ochroną, można go spotkać w Sudetach i Tatrach, miejscami nad brzegami potoków na niżu.
Arcydzięgiel odmiany
Rodzaj Angelica liczy 60 gatunków, powszechnie uważanych za rośliny lecznicze. W Polsce możemy spotkać 2 inne gatunki dzięgla, jak np. drobniejszy o bardziej intensywnym zapachu dzięgiel leśny (łac. Angelica silvestris) oraz występujący w pasie nadmorskim dzięgiel nabrzeżny (łac. Archangelica litoralis).
Arcydzięgiel bardzo łatwo jest pomylić z wymienionymi gatunkami, które nie mają właściwości leczniczych, a także łatwo go pomylić z barszczem Sosnowskiego.
Arcydzięgiel litwor- surowiec
Podstawowym surowcem wykorzystywanym przez medycynę naturalną jest korzeń (Radix Angelicae), owoc arcydzięgla (Fructus Angelicae) oraz rzadko już stosowany liść arcydzięgla (Folium Angelicae).
Z korzenia pozyskuje się olejek eteryczny- Oleum Archangelicae.
Surowcem przyprawowym są natomiast ogonki liściowe oraz młode pędy, rzadziej liście. W cukrownictwie często wykorzystuje się łodyżki i nasiona.
„A o dzięglu powiadają dziwy,
Słyszę, gdy Litwę chłostał mór straszliwy,
Korzeń dzięglu w gorzałce moczony
Jedynej ludziom dostarczał obrony”
(A. Pług)
Arcydzięgiel w Medycynie Chińskiej
W tradycyjnej medycynie chińskiej A. angelica jest stosowany jako środek w leczeniu lęków, bólów głowy, zaburzeń ze strony mózgu. Roślina ta jest także stosowana jako lek w chorobach pokarmowych. W Chinach większą popularnością cieszy się A. sinensis, która posiada podobne właściwości jak nasz litwor.
Arcydzięgiel litwor- zastosowanie
- Dzięgiel jest bardzo cenioną roślina przez pszczelarzy, ponieważ daje bardzo dużo nektaru
- Ziele arcydzięgla można wykorzystać jako paszę dla bydła
- Korzeń arcydzięgla jest też stosowany jako utrwalacz zapachowy w zestawach ziół odświeżających powietrze
- Olejek pozyskiwany z arcydzięgla stosuje się w przemyśle perfumeryjnym oraz jako środek smakowy do produkcji ginu, wermutów i likierów
- Nasiona palone w kominku aromatyzują pomieszczenie, liście wykorzystuje się do potpourri,
Arcydzięgiel litwor- wartość odżywcza
Głównym składnikiem czynnym całej rośliny jest olejek eteryczny. W korzeniu znajduje się 1,5% olejku, w owocach 2%, a w owocach ok 0,15%. W skład olejku znajdującego się korzeniach wchodzi ß-felander, a z owoców alfa- felander.
Owoce są bogate w kumaryny.
Korzeń dzięgla charakteryzuje się bogatym i ciekawym składem związków biologicznie aktywnych. Oprócz wspomnianego już olejku w korzeniu znajdują się również: kumarynyny i furanokumaryny (umbeliferon, skoploetyna), flawonoidy, kwasy alifatyczne i fenolowe. Korzeń dzięgla w swoim składzie ma również witaminy z grupy B oraz witaminę C, a także sole potasu i cynku.
Ziele dzięgla charakteryzuje się zawartością kwasów: walerianowy, metyloetylooctowy
ARCYDZIĘGIEL LITWOR DZIAŁANIE LECZNICZE
Arcydzięgiel korzystnie wpływa na procesy trawienne, poprawia ukrwienie, jest także doskonałym środkiem rozgrzewającym, stosowanym do zwalczania przeziębień. Pomaga także osobom, które mają problem z zimnymi stopami i dłońmi.
Korzeń arcydzięgla:
- Jest wykorzystywany w leczeniu zaburzeń trawienia, pomaga przy wzdęciach czy odbijaniu się
- Wykazuje działanie wiatropędne, wspomaga leczenie bólów i skurczy jelita, normalizuje fermentację, jest stosowany przy nieregularnych wypróżnieniach
- Stymuluje wydzielanie śliny, soków żołądkowych oraz pobudza wydzielenie enzymów trawiennych- pepsyny i pentagrastyny, a więc pomaga przy braku apetytu, niestrawności i mdłościach
- Jest zalecany przy niedoborze żółci i soku trzustkowego, to doskonały lek przy zastoju żółci w pęcherzyku żółciowym.
- Obniża ciśnienie krwi oraz polepsza przepływ krwi do obwodowych części ciała
- Jest też cenionym środkiem na uspokojenie serca
- Działa ogólnie wzmacniająco i rozgrzewająco, pomagają zwalczyć pierwsze objawy przeziębienia
- Wykazuje działanie napotne dzięki czemu obniża gorączkę
- Działa wykrztuśnie i przeciwkaszlowo lecząc kaszel, katar oraz zapalenie oskrzeli Zwiększa wydzielanie śluzu w oskrzelach oraz go rozrzedza
- Podnosi siły witalne i podporność organizmu, poprzez pobudzenie organizmu do wytwarzania interferonu, który powoduje szybsze zwalczanie infekcji wirusowych
- Zewnętrznie stosowany pomaga w zapaleniach śluzówki jamy ustnej.
- Wykazuje działanie rozkurczowe, rozluźniające mięśnie i uspokajające
- Przyjmuje się w stanach lękowych, w stanach wyczerpania nerwowego, urazach powypadkowych oraz szoku
- Jest podawany przy braku łaknienia na tle nerwowym, zawrotach głowy na tle zaburzeń trawiennych
- Pomaga złagodzić migrenowe bóle głowy
- Jest zalecany w zaburzeniach wieku podeszłego
- Pomaga wydalić toksyny z organizmu.
- Jest stosowany jako środek łagodzący ból towarzyszący menstruacji
- Wykazuje działanie bakterio- i grzybobójczym
- Jest stosowany w kuracjach odwykowych, często podaje się go po zatruciach alkoholem i nikotyną, jest także dobrą odtrutką przy zatruciach alkaloidami, zimowitem jesiennym oraz cykutą
- Odświeża oddech, czyści zęby oraz niweluje łagodne bóle zębów
Arcydzięgiel litwor- działanie niepożądane
W przypadku częstego spożywania może powodować u osób nadwrażliwych na światło reakcję alergiczną.
U osób spożywających regularnie arcydzięgiel podczas opalania mogą wystąpić poparzenia słoneczne, miejscowy obrzęk, przekrwienie lub powstanie pęcherzycy. Roślina może powodować alergię.
- Spożywanie świeżego korzenia może wywoływać zapalenie i podrażnienia skóry.
- Kumaryny zawarte w zielu rozrzedzają krew.
- Arcydzięgiel może wywoływać poronienia.
- Olejek arcydzięgielowy działa bakteriobójczo, grzybobójczo i znieczulająco.
Arcydzięgiel litwor-przeciwwskazania
- Okres miesiączkowania oraz okres ciąży, szczególnie bezpośrednio przed porodem
- Ostre nieżyty żołądka i jelit, zapalenie wyrostka robaczkowego
- Zapalenia nerek
- Zaawansowana choroba wrzodowa
- Cukrzyca
- Nadciśnienie
- Ostrożność należy także zachować przy nadwrażliwości na promienie UV, zapaleniu kłębków nerwowych
Arcydzięgiel litwor- interakcje z lekami
Niektóre z kumaryn zawartych w korzeniu dzięgla mają właściwości blokowania kanałów wapniowych.
W połączeniu z lekami: warfaryną, aspiryną, lekami przeciwzakrzepowymi może zwiększać ryzyko krwawień
Arnal- Schnebelen B., Goetz P., Paris M.; Lecznicze dary natury; Reader’s Digest; Warszawa 2003, str. 68
Bremness L.; Wielka księga ziół; Wiedza i życie, Warszawa, str. 46
Głowniak K., Widelski J.; Archangelica- roślina polecana przez anioły; Panacea Nr. 4 (17), październik- grudzień 2006, str. 16-17
Głowiak K., Widelski J.; Badania fitochemiczne Archangelica officinalis Hoffm.; Panacea nr. 1 (18), styczeń- marzec 2007, str. 22-24
Górnicka J.; Apteka natury leksykon zdrowia; Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski 2005, str. 179-182
Griffith H. W.; Witaminy, pierwiastki i minerały; Agencja Elipsa, Warszawa 1994r., str. 273
Halarewicz A.; Atlas ziół- kulinarne wykorzystanie roślin dziko rosnących; Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., Warszawa 2015, str. 24-25
Kawałko M. J.; Historie ziołowe; Krajowa Agencja Wydawnicza, Lublin 1986, str. 116, 128, 145
Khan I. A., Abourashed E. A.; Leung’s encyclopedia of common natural ingredients used in food, drugs and cosmetics; Wiley 2010, str. 32-34
Kohlmünzer S.; Farmakognozja podręcznik dla studentów farmacji; Wyd. V, PZWL 1998, str.218
Kuźnicka B., Dziak M.; Zioła i ich stosowanie, Historia i współczesność; Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Wyd. IV, Warszawa 1987r, str. 56-58,
Ożarowski A.; Ziołolecznictwo- poradnik dla lekarzy; PZWL wyd. III, Warszawa 1982, str. 68-67, 310
Ożarowski A., Jaroniewski W.; Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie; Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1989r., str. 84-86
Pajor W.; Mała Encyklopedia Przypraw Smaków i Ziołolecznictwa; Tempus Plus, Kraków 1998, str. 47-48
Quave C. L.; Medicinal plant monographs; Cassandra L. Quave 2013, str. 58-66
Rogowska M., Giermaziak W.; Wpływ roślin leczniczych na farmakokinetykę i metabolizm leków syntetycznych; Post. Fitoter. 2018, 19 (4), str. 274-282; DOI
Senderski M. E.; Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie; wyd. Mateusz E. Senderski, Podkowa Leśna 2016; str.171-174
Skarżyński A., Zioła czynią cuda; Agencja wydawnicza Comes, Warszawa 1994, str. 45-49
Tyszyńska- Kownacka D., Starek T.; Zioła w Polskim domu; Wyd. Watra, Warszawa 1988r., str. 44-47
Wielka księga ziół; Reader’s Digest; Warszawa 2009
http://dominikakustosz.com/blog/roslina-archaniola-czyli-europejski-zen-szen/ (20.05.2017)
http://www.arkadia-polania.pl/ziola-arcydziegiel.php (25.02.2018)
- Podobne artykuły
Babka zwyczajna- łac. Plantago major
Babka zwyczajna nazywana również babką szerokolistną to jedno z wielu ziół chętnie wykorzystywanych w medycynie ludowej oraz niekonwencjonalnej
Chmiel zwyczajny- łac. Humulus lupulus
Chmiel zwyczajny (łac. Humulus lupulus) to surowiec zielarski wykorzystywany w leczeniu zaburzeń układu nerwowego oraz łagodzące popęd płciowy
Robinia akacjowa- łac. Robinia pseudoacacia
Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) inaczej grochodrzew akacjowy lub robinia biała, jest bardzo powszechnie i błędnie nazywana akacją. To gatunek …
2 Responses
To jest blog, który trzyma wysoki poziom! Znajduję tutaj różnorodne treści, z których wynoszę wiele cennych informacji. To zdecydowanie jedno z moich ulubionych miejsc w sieci – świetnie się go czyta i zawsze się czegoś nowego dowiaduję!
Bardzo mi miło i dziękuję za komentarz.