Systematyka

Klasa: Okrytonasienne
Rząd: Wiechlinowce
Rodzina: Wiechlinowate
Rodzaj: Perz

Nazwy

Łacińska: Agrypyron repens
Angielska: Couchgrass
Niemiecka: Gemeine Quecke
Inne nazwy: perz pospolity, biały perz, pszenica-perz, pyrnik, trawa aptekarska, rolnica, psia trawa, psia pasza, ząb, korzenica, osecz

„Czym złodziej w komorze, a wilk w oborze lub świnia w szkodzie tym perz w ogrodzie”

Nazwa łacińska perzu pochodzi od greckich słów: agros- pole i pyros- pszenica, co oznacza pola pszenicy oraz łacińskiego słowa repens- rozesłany, płożący się. Nazwa ta wzięła się od tego, że perz najlepiej rozrasta się właśnie w pszenicy.

Nazwa psia trawa jest związana właśnie z zachowaniem się psów, które szczególnie wczesną wiosną wydzierają z ziemi kłącza perzu.

Perz ma mocno rozgałęzione korzenie przez co jest trudnym do wyplenienia chwastem w polu czy ogrodzie. Jest to jedna z najbardziej żywotnych roślin. Z niewielkiego odcinka podziemnego kłącza potrafi wyrosnąć na nowo cała roślina. Z jednej strony to uporczywy chwast, a z drugiej znakomita roślina lecznicza mająca zastosowanie w wielu schorzeniach.

Morfologia

• Wieloletnia rozłożysta bylina, która pod ziemią wytwarza sieć białokremowych rozłogów, z drobnymi korzonkami, wyrastającymi w miejscach węzłów
• Część nadziemną tworzą źdźbła, osiągające do 1,2m wysokości, zakończone luźnym kłosem złożonym z dwóch rzędów kłosków
• Razem ze źdźbłem wyrastają sinozielone lub zielone liście
• Młode liście  owłosione, obejmujące pochwy źdźbła
• Liście równowąskie, pochwiasto obejmujące źdźbła, z wierzchu szorstkie
• Kwiaty zebrane po 4-5 w kłosach osiągających 10 cm długości

Występowanie

Perz jako chwast jest rozpowszechniony w całej Europie, Afryce północnej, Ameryce Północnej oraz na Syberii. W Polsce jest to jeden z najbardziej powszechnych i najtrudniejszych do wypleniania chwastów. Rośnie na polach i łąkach, pleni się ogródkach, na skrajach lasów, w zaroślach i na miedzach.

Uprawa

Roślina rozmnaża się głównie przez rozrost rozłogów, jest wiatropylna. Kwitnie od czerwca do września.

Surowiec

Surowcem zielarskim jest kłącze perzu.

Zbiór

Zbioru dokonuje się wczesną wiosną lub jesienią z młodych i grubych rozłogów. Należy zbierać wyłącznie kłącza walcowate o grubości ok 3 mm, barwy kremowo żółtej lub żółtej, z pustymi wewnątrz międzywęźlami i pełnymi węzłami. Otrzymane rozłogi czyści się i suszy na słońcu w przewiewnym miejscu. Nie należy myć perzu, ponieważ łatwo pleśnieje. Suche kłącza perzu oczyszcza się z łusek i korzonków bocznych po czym starannie odsiewa z odpadów.

Dobrze zebrane i wysuszone kłącze perzu powinno mieć barwę jasno słomkową i zawierać wyłącznie zdrowe, jędrne i czyste odcinki rozłogów.

Zastosowanie w kuchni

Kłącze perzu ma słodkawy smak i przyjemny zapach. Kłącze perzu można jeść także gotowane. Parzy się z nich także herbatkę. Jadalne są również nasiona perzu, ale ich zbiór i oczyszczenie jest dość kłopotliwe. Zmielone kłącze jest stosowane jako dodatek do chleba – pumpernikla. Od dawien sporządzano z kaszy, mleka i zmielonego perzu pożywną potrawę. Z samych kłączy wytwarzano z kolei gorzałkę i syrop, którymi później słodzono napoje. Po długim gotowaniu kłącza mogą stanowić surowiec do wyrobu piwa.

W formie palonej może być zamiennikiem kawy.

Historia

Właściwości lecznicze perzu opisał Dioskurides, który podobnie jak Pliniusz Stary zalecał perz w celu zwiększenia ilości wydalanego moczu oraz w przypadku kamieni nerkowych.

Roślina znana była także w starożytnych Chinach, gdzie wysuszone kłącza perzu były używane jako materace dla rannych żołnierzy.

Perz w średniowieczu był nazywany manną kalabryjską i już wtedy stosowano go szczególnie chętnie jako środek przeciwpasożytniczy u dzieci.

Po raz pierwszy pełnego botanicznego opisu tego ziela dokonał w XVI wieku niemiecki aptekarz Theodor Jacob.

Na wisach popularne było mieszanie zmielonych kłączy perzu z krupnikiem i mlekiem.

Podczas I wojny światowej w Niemczech mielone kłącze perzu było dodatkiem stosowanym przy wyrobie chleba, a także piwa.

Wierzenia ludowe

W dawnej medycynie ludowej Niemiec stosowano podgrzane nasiona perzu w formie okładów na brzuch jako środek łagodzący wrzody trawienne. W medycynie ludowej perz często był stosowany przy hemoroidach, puchlinie wodnej, czyraczności, krzywicy i skrofułach. Zewnętrznie wykorzystywany w formie lewatyw przy obstrukcji oraz do nasiadówek przy hemoroidach.

Zastosowanie

• Mielone kłącze perzu dodawane jest do mąki stosowanej do wypieku pumpernikla
• Suszone kłącza perzu położone na legowisku pas chroni zwierzę przed pchłami i innymi pasożytami
• Zarówno ziele jaki i kłącze perzu może stanowić pokarm dla zwierząt. Dodawany do paszy dla krów zwiększa ich mleczność.
• Dawniej kłącze perzu było stosowane do produkcji włości do szczotek i mioteł.

Składniki mineralne

• Związki cukrowe: fruktoza, fruktan, mannitol, inozytol,
• Śluzy
• Kwasy organiczne: glikolowy, glicerynowy, ferulowy
• Proteiny
• Pektyny
• Glikozyd: glikowanilina
• Karoteny
• Saponiny
• Gumy
• Związek poliacetylenowy
• Terpeny
• Gorycze
• Ślady olejku eterycznego: kapilia, karwon
• Witaminy: A, B i C, inozyt
• Sole: krzem, żelazo, potas

DZIAŁANIE LECZNICZE

Układ pokarmowy

Kłącze perzu działa lekko przeczyszczająco oraz reguluje pracę przewodu pokarmowego. Inozyt zawarty w kłączu zapobiega stłuszczaniu się wątroby i dlatego perz stosuje się przy niewydolności wątroby i zmniejszonym wydalaniu żółci.

Perz stosuje się również po zatruciach pokarmowych oraz przebytych zakażeniach leczonych antybiotykami. W medycynie ludowej perz był podawany przy żółtaczce, z kolei świeży sok z perzu podawano dzieciom jako środek na robaki.

Surowiec jest stosowany jako składnik herbatek na odchudzanie, ponieważ pomaga regulować przemianę materii, przyspiesza trawienie, zapobiega przyrostowi masy ciała. Zapobiega także zaparciom nawykowym.

W medycynie ludowej perz jest uważany za środek przeciwcukrzycowy i często bywa stosowany w początkowych stadiach cukrzycy.

Odwar z kłączy perzu podawany z sokiem owocowym jest wskazany u dzieci ze skazą białkową.

Układ krwionośny

Kłącze perzu obniża poziom cholesterolu i wzmacnia naczynia krwionośne. W medycynie ludowej roślina jest uważana za środek czyszczący krew oraz obniżające ciśnienie krwi.

Układ oddechowy

Perz zwiększa odporność błon śluzowych, działa przeciwgorączkowo. W dawnej medycynie perz był stosowany w leczeniu chronicznych stanów zapalnych gardła i oskrzeli, kaszlu, gruźlicy.

Kłącze perzu może wchodzić w skład mieszanek ziołowych stosowanych przy alergii, łagodząc objawy alergii oraz wzmacniając odporność.

Układ wydalniczy

Perz ma działanie moczopędne, pobudza gruczoły wydzielnicze, zmniejsza ilość szkodliwych metabolitów, obniża poziom mocznika i chlorków. Perz stosuje się w nieżycie nerek, skąpym wydalaniu moczu i elektrolitów, obrzękach. Pomocniczo stosowany jest w początkach kamicy nerkowej.

Układ kostno-ruchowy

Krzemionka zawarta w perzu chroni naczynia i chrząstki stawowe. Perz jest pomocny przy gośćcu, skazie moczanowej. W lecznictwie ludowym stosowany również jako lek na reumatyzm.

Układ rozrodczy

Picie herbatek z kłączy perzu jest polecane przy przekwitaniu.

Regularne picie wywaru z perzu przez kilka miesięcy może pomóc w przypadku powiększonego gruczołu krokowego u mężczyzn, jak również łagodzi zapalenia tego gruczołu.

Skóra

Niekiedy perz stosuje się przy trądziku i wypryskach skórnych. Preparaty zawierające perz pomagają przy czyrakach, wągrach, skazach.

Działanie dodatkowe

Częste popijanie herbatki z perzu chroni przed blednicą, niedokrwistością, a w połączeniu z zielem dziurawca zapobiega nocnemu moczeniu się dzieci.

Przeciwwskazania

• Nie zaleca się stosowania perzu przy niedrożności dróg moczowych.

PREPARATY LECZNICZE

1. Napar

• Łyżka suszonych kłączy
• Szklanka wody

Suszone kłącze rozdrobnić i zalać szklanką wrzącej wody. Parzyć przez 15 minut pod przykryciem. Pić 2-3 razy dziennie po pół szklanki dla poprawy przemiany materii oraz jako środek przeciw miażdżycy.

2. Odwar

• Łyżka kłącza perzu
• Szklanka wody

Rozdrobnione kłącze perzu zalać szklanką letniej wody i gotować przez 5 minut, odstawić pod przykryciem na 15 minut, przecedzić. Pić w 2-3 porcjach w ciągu dnia jako środek łagodnie moczopędny, odtruwający organizm oraz przeciwgorączkowy. Spożywać zawsze po jedzeniu.

Profilaktycznie stosowany odwar z kłącza perzu chroni przed skazą białkową, niedokrwistością i blednicą.

Z kolei odwar z kłączy spożywany 30 minut przed posiłkiem wykazuje działanie przeciwbólowe, łagodzące i wykrztuśne. W medycynie ludowej często polecany przy nadmiernym poceniu się, kaszlu, zapaleniu płuc, a także przy nieżytach żołądka i jelit, schorzeniach wątroby i woreczka żółciowego. Skutecznie leczy zaparcia.

3. Sok z kłączy perzu

Świeże pędy perzu dokładnie umyć, sparzyć wrzątkiem i zmielić w maszynce do mięsa. Otrzymaną masę rozcieńczyć wodą w stosunku 1:1, odcisnąć i gotować przez 3-5 minut na małym ogniu. Jeżeli musimy przechowywać sok przez dłuższy czas należy do dać wódkę w stosunku 1:1 i przechowywać w chłodnym miejscu w szczelnie zamkniętym naczyniu.

Sok z perzu stosuje się 3-4 razy dziennie po pół szklanki przed jedzeniem przy krwotokach wewnątrzmacicznych i obfitych miesiączkach.

4. Sok z liści perzu

Liście perzu umyć, zmielić w maszynce do mięsa i odcisnąć. Sok pije się po 1 szklance 3 razy dziennie przy kamieniach woreczka żółciowego przez 15-20 dni.

5. Wyciąg z kłączy perzu

• 2 łyżki rozdrobnionych kłączy perzu
• 500 ml wody

Kłącze perzu zalać wieczorem wodą i pozostawić  na cała noc w szczelnie zamkniętym naczyniu. Następnego dnia przyjmować  150 ml ciepłego wyciągu 3 razy dziennie przed jedzeniem. Wyciąg w medycynie ludowej był polecany przy przeziębieniach, dla poprawy wzroku, przy leczeniu nadciśnienia, guzów i cukrzycy. Wyciąg z kłączy stosuje się także jako środek moczopędny przy różnego rodzaju puchlinach wodnych, obrzękach, stanach zapalnych dróg moczowych, zapaleniu nerek i kamieniach nerkowych.

6. Nalewka z perzu

• 100g kłączy perzu
• 1l wódki

Kłącze perzu zalać wódką i odparować do połowy objętości. Przyjmować po 15-30 ml 4 razy dziennie przy chorobach serca, żółtaczce, zapaleniu pęcherzyka żółciowego, cukrzycy.

7. Miód z perzu

• 102,5 g kłączy perzu
• 1 l wody
• 0,5 l miodu

Kłącze perzu zagotować w wodzie i przecedzić. Do otrzymanego wywaru dodać miód. Mieszaninę stosować przy schorzeniach klatki piersiowej przyjmując 2 łyżki „miodu” dziennie.

8. Kąpiel

Rozdrobnione kłącze perzu zalać wrzątkiem i gotować przez 15 minut, przecedzić. Kąpiel stosować na noc przy astenii, cukrzycy, moczeniu nocnym. Najlepsze wyniki widać przy zastosowaniu kuracji 12-14 kąpieli.

NATURALNE KOSMETYKI

Zawarta w perzu naturalna krzemionka działa ochronnie na skórę, zwiększając jednocześnie jej elastyczność. Maseczki kosmetyczne przygotowane ze sproszkowanych korzeni perzu lub okłady nasączone odwarem z kłaczy perzu działają korzystnie na cerę tłustą regenerując ją i zwiększając jej jędrność. Perz zawarty w kosmetykach przyczynia się do szybszej regeneracji naskórka i skóry właściwej.
Aby wzmocnić działanie perzu w maseczkach często kłącze łączy się z liśćmi orzecha włoskiego, szałwii, pokrzywy, borówki czernicy oraz korzeniami łopianu i owocnią fasoli.